(1996'dan beri)Bilimsel Keşiflerin Tarihsel Sıralaması
Soyut kavramlar. İLE Doğrudan algılanan nesnelerdir.
Üst Paleolitik'te gelişti. İLE Mağara sanatı ve ritüeller ortaya çıktı.
Göbeklitepe ve gelişmiş simgesel düşünce. İLE Toplayıcı-avcılarda soyutlama yetisi gösterir.
Animizm doğa güçlerine ruh atfı İLE politeizm çok tanrılı inanç sistemidir. Animizm avcı-toplayıcı İLE politeizm tarımsal toplumların inancıdır. Göbeklitepe hayvan sembolleri animizm İLE Çatalhöyük ana tanrıça figürleri politeizm geçişini gösterebilir.
Bitki evcilleştirmesi tahıl seçimi İLE hayvan evcilleştirmesi davranış kontrolüdür. Bitki evcilleştirmesi MÖ 10000 İLE hayvan evcilleştirmesi MÖ 9000 başladı. İki süreç Neolitik Devrimi İLE tarımsal toplum temelini attı.
Şamanizm bireysel aracılık İLE organize din kurumsal yapıdır. Şamanizm avcı-toplayıcı İLE organize din tarımsal toplumların dinidir. Göbeklitepe ritüel alanı şamanizm İLE organize din arasında geçiş olabilir.
Çanak Çömleksiz Neolitik A (PPNA) ilk yerleşim İLE Çanak Çömleksiz Neolitik B (PPNB) gelişmiş tarımdır. PPNA MÖ 9500-8700 İLE PPNB MÖ 8700-6500 dönemidir. Göbeklitepe PPNA İLE Çatalhöyük PPNB dönemine aittir.
Basit toplum eşitlikçi küçük gruplar İLE karmaşık toplum hiyerarşik büyük yapılardır. Basit toplum avcı-toplayıcı İLE karmaşık toplum tarımsal-kentsel toplumdur. Göbeklitepe anıtsal mimari İLE basit toplumda karmaşıklık gösterir.
Şeflik kişisel otorite İLE devlet kurumsal otoritedir. Şeflik Neolitik İLE devlet Bronz Çağı'nda ortaya çıktı. Çatalhöyük şeflik öncesi İLE eşitlikçi yapı gösterir.
Efsanevi düşünceden rasyonel düşünceye geçiş
a²+b²=c² hipotenüs teoremi
Aşil paradoksu yavaş gidene yetişememe İLE hareket paradoksu sonsuz bölmenin sonucudur. Zenon Aşil kaplumbağaya yetişemez çünkü sonsuz adım gerekir İLE bu hareketin mantıksal analizini sorgular. Modern matematik limit kavramı ile çözüldü.
Dikotomi paradoksu hedefe ulaşmak için sonsuz adım İLE sonsuz bölme paradoksu yarım yolları geçme problemidir. Zenon önce yarıya, sonra çeyreğe vb. ulaşılmalı İLE sonsuz adım tamamlanamaz görünür. Limit kavramı ile çözüldü.
Ok paradoksu her anda ok hareketsiz İLE hareket paradoksu zamanın doğasını sorgular. Zenon her an ok durağansa hareket olanaksız İLE bu süreklilik ve ayrıklık problemini gösterir. Diferansiyel hesap ile çözüldü.
Her şey atom ve boşluktan oluşur
Atom elementin en küçük birimi İLE molekül bileşiğin en küçük birimidir
Platon un mağara alegorisi
Platonizm matematiksel nesneler bağımsız varlık İLE nominalizm sadece semboller var görür. Platonizm sayılar keşfedilir İLE nominalizm sayılar icat edilir der. Platonizm gerçekçi İLE nominalizm kuramsal yaklaşımdır.
Aristoteles in hilemorfizm kuramı
Basit harmonik sinüzoidal, periyodik tekrarlayan harekettir
Dönel eksen etrafında, öteleme doğrusal harekettir
Özdeşlik yasası A=A İLE çelişmezlik yasası A ve değil-A ikilik doğru olamaz. Özdeşlik bir şeyin kendisiyle aynılığı İLE çelişmezlik karşıt iki önerme ikilik kabul edilemez. Aristoteles iki temel mantık yasasını belirledi.
Sentez birleştirme ve inşa etme İLE analiz parçalara ayırma ve çözümlemedir. Sentez yeni bilgi üretir İLE analiz mevcut bilgiyi açıklar. Sentez öncüllerden sonuca İLE analiz sonuçtan öncüllere gider.
Tümdengelim genelden özele gidiş İLE tümevarım özelden genele gidişe dayanır. Tümdengelim mantıksal zorunluluk İLE tümevarım olasılık sağlar. Tümdengelim geçerliyse sonuç kesin İLE tümevarım sonuç muhtemeldir.
Hint Wootz çeliği yüksek karbonlu çelik İLE Avrupa çeliği sonradan geliştirildi.
Öklid geometrisi düzlemde paralel aksiyomunu kabul ederken, öklid dışı geometriler etmez.
Düzlemsel. İLE Eğri uzaylarda.
En büyük ortak böleni bulma yöntemleri.
Farklı aksiyom sistemlerine dayanan dört temel geometri.
Topolojik invaryantları hesaplama yöntemleri.
Ayurveda dosha dengesi üzerine kuruludur İLE Hipokrat tıbbı dört sıvı kuramıne dayanır.
Çinliler pusulayi MÖ 206-220 yıllarında buldu İLE Avrupalılar 12. yüzyılda kullanmaya başladı.
Akupunktur enerji meridyenlerine iğne batırma İLE modern tedavi ilaç ve cerrahi kullanır.
Çinliler kağıdı MS 105te icat etti İLE Mısırlılar papirüs kullanıyordu.
Zhang Heng ilk sismografı MS 132de yaptı İLE modern sismograflar 19. yüzyılda gelişti.
Liu Hui pi sayısını 3.14159 olarak hesapladı İLE Arşimet 3.14 civarında bulmuştu.
ÇKT eş zamanlı kongrüans, Euklidyen OBEB bulma.
Çin Kalan Teoremi eşzamanlı kongrüansları çözer İLE modüler aritmetik kalanlı işlemleri kullanır.
Aryabhata Dünyanın döndüğünü savundu (499) İLE Ptolemy Yer merkezli sistemi savundu.
Ondalık sistem 10 tabanlı sayı sistemi İLE pozisyonel notasyon basamak değeri sistemidir.
Sıfır matematiksel bir sayı İLE yokluk felsefi bir kavramdır. Aryabhata sıfırı sayı olarak kullandı.
Hint trigonometrisi sinüs fonksiyonunu geliştirdi İLE Yunan trigonometrisi kirişleri kullandı.
Porselen yüksek sıcaklıkta pişirilen ince seramik İLE seramik daha düşük sıcaklıkta üretilir.
Negatif sayılar eksi değerler İLE pozitif sayılar artı değerlerdir. Brahmagupta negatif sayıları sistematize etti.
Sıfırla işlemler özel kurallar gerektirir İLE sayılarla işlemler standart kurallara uyar.
Asitler proton (H+) veren İLE bazlar ise proton alan maddelerdir.
Damıtma yöntemleri ve saflaştırma teknikleri
Cebir ilminin kurulması ve algoritma kavramı
Cad genişlemelerinin sınıflandırması.
Sıfır ve Hint-Arap rakam sistemi
Çinliler barutu 9. yüzyılda keşfetti İLE modern patlayıcılar 19. yüzyılda geliştirildi.
Alkolün damıtılması ve saflaştırılması
Sülfürik asit üretimi
Alkol -OH grubu içerir İLE eter R-O-R yapısındadır
Çiçek ve kızamık ayrımı
Güneş yılının hassas hesabı: 365 gün 5 saat 46 dakika 24 saniye
Hassas trigonometrik tablolar
Müzik kuramınin matematiksel temelleri
İkinci öğretmen, Aristoteles mantığının geliştirilmesi
Çinliler 10. yüzyılda varyolasyon yaptı İLE Jenner 1796da modern aşıyı geliştirdi.
Fiber optik ışıkla iletim İLE bakır kablo elektrikle
Geometrik ışınlarla, fiziksel optik dalga doğasıyla ilgilenir.
Görme kuramı ve ışığın doğası
Karanlık oda prensibi
Deneysel bilimsel yöntemin geliştirilmesi
Tıp ve felsefeyi birleştiren bütüncül yaklaşım
Trigonometrinin coğrafi ölçümlerde kullanımı
Dünya'nın çekimi,. İLE Genel çekim kuvveti.
Özgül ağırlık ve yoğunluk ölçümleri.
Çin astronomları 1054te süpernova gözlemledi (Yengeç Bulutsusu) İLE modern kuram 20. yüzyılda gelişti.
Cebirsel denklemlerin geometrik çözümleri
Tam sayı çözümlü polinom denklemler.
Üçüncü dereceden denklemlerin sistematik çözümü
Miyar el-İlm, mantık ve metodoloji
Tehafüt el-Felasife, filozofların tutarsızlıkları
Bhaskara diferansiyel hesabın temellerini 12. yüzyılda buldu İLE Newton 17. yüzyılda sistematize etti.
Tabula Rogeriana, ortaçağ dünya haritası
Kulliyyat fi-Tibb, tıp ansiklopedisi
Aristoteles felsefesinin yorumlanması
Hidrolik sistemler ve mekanik düzenekler
0,1,1,2,3,5,8... dizisi ve altın oran
Fibonacci her terim önceki iki terimin toplamı, Lucas benzer ama farklı başlangıç
Hindu-Arap rakamlarının Avrupa'ya tanıtımı
Pascal binom katsayıları, Fibonacci altın oran spirali
İlk programlanabilir robotlar ve otomatlar
Dairesel hareketten doğrusal hareket elde etme
Skolastik düşüncede iman-akıl ilişkisi
Zhu Shijie Pascal üçgenini 13. yüzyılda kullandı İLE Pascal 17. yüzyılda yeniden keşfetti.
Tümeller tartışması
Rihle, 120.000 km seyahat kaydı
İktisadi döngüler ve toplumsal değişim kuramı
Mukaddime İLE tarih felsefesi ve sosyolojinin temelleri
Zij-i Cedid yıldız kataloğu, 994 yıldız
Hassas trigonometrik tablolar
Ay hareketlerinin matematiksel modeli
Merkür geçişi gözlemleri
Amerika kıtasını gösteren dünya haritası
Kitab-ı Bahriye İLE Akdeniz navigasyon rehberi
Evren modeli paradigma değişimi
Karmaşık sayılar sanal birim içerir (i²=-1) İLE reel sayılarda sanal kısım yoktur
Altı silindirli mekanik saat
Trigonometrik fonksiyonların hassas tabloları
Kompleks sayıların sistematik kullanımı
Sarkaç yasaları
Serbest düşme yasaları
Kepler yasaları, eliptik yörüngeler
Jupiter uydularının keşfi
Astronomik teleskop geliştirilmesi
Bilginin kaynağı deneydir
Canlıların hayatta kalması ve devamı için gerekli beş temel sistem.
Cogito ergo sum
Analiz parçalara ayırma İLE sentez birleştirme yöntemidir
Kompleks sayı formları.
Fermat a^(p-1)≡1 mod p, Wilson (p-1)!≡-1 mod p.
Fermat 2^(2^n)+1, Mersenne 2^p-1 formunda
Basınç birim alana düşen kuvvet İLE yoğunluk birim hacimdeki kütledir
Pascal yasası, hidrolik prensip
Cihannüma, dünya coğrafyası ansiklopedisi
Pascal üçgeni ve kombinatorik
Prokaryot gözelerde çekirdek zarı yoktur, ökaryot gözelerde ise çekirdek zarı vardır.
Türev bir işlevun değişim hızını, integral ise eğri altındaki alanı hesaplar.
Potansiyel konuma bağlı, kinetik harekete bağlı enerjidir
Bakteri canlı göze İLE virüs canlı değil
Oral mikrobiyota ağız boşluğunda İLE bağırsak mikrobiyotası gastrointestinal sistemde bulunur. Oral mikrobiyota aerobik koşullar İLE bağırsak mikrobiyotası anaerobik koşullar içerir. İkisi de sindirim sisteminin parçası İLE farklı çevre koşullarına sahiptir.
DAlembert dinamiği statiğe çevirir (F-ma)=0, Newton F=ma.
Güç birim zamandaki iş İLE kuvvet ivmelenme nedeni
Kütle madde miktarı (değişmez) İLE ağırlık kütleye etki eden yerçekimi kuvvetidir (değişir)
Klasik mekanik yaklaşımları.
MC rastgele örnekleme istatistik, MD deterministik Newton.
Klasik mekaniğin üç farklı matematiksel ifadesi.
İki farklı mekanik dalı: statik durgun cadleri İLE dinamik ise hareket eden cadleri inceler
Stokes küre sürüklemesi F=6πμrv, Newton kayma gerilmesi τ=μ(dv/dy).
Süreklilik kütle korunumu ∇·v=0, momentum Newton 2. yasasıdır.
Uzayzaman 4D birleşik, Newton mutlak ayrı uzay ve zamandır.
BFGS quasi-Newton yaklaşık, N-R tam Hessian.
MD deterministik Newton, MC stokastik örnekleme.
İşlev minimizasyon yöntemleri.
Bilginin kaynağı tartışması
Kuvvet hareketi değiştiren etki İLE enerji iş yapabilme yeteneğidir
Fonksiyon seri temsilleri.
İşlevlerin farklı seri gösterimleri ve uygulama alanları.
Taylor polynomyal yaklaşım, Fourier trigonometrik.
Taylor polinom, Fourier trigonometrik açılımdır
Taylor genel nokta etrafında, MacLaurin x=0 etrafında açılım
Isı enerji aktarımı İLE sıcaklık moleküler hareket ölçüsüdür
İletkenler elektriği iletir İLE yalıtkanlar iletmez
Biyolojik sınıflandırma sistemi
Akışkan dinamiği, Bernoulli denklemi
Bernoulli ideal akışkan enerji, Navier-Stokes viskoz momentum korunumu.
Sıvıların temel davranış ilkeleri.
Akışkan hareket yasaları.
Bernoulli enerji korunumu, Pascal basınç iletimi
Gazların kinetik kuramınin öncülüğü
Dönen elipsoidlerin dengesi
Celsius suyun donma-kaynama 0-100 İLE Fahrenheit 32-212
Maclaurin serisi açılımı
Nedensellik eleştirisi
Dönen referans sistemlerinde görülen kuvvetler.
Euler genel hareket denklemi, Bernoulli akım çizgisi boyunca integral.
Euler 1. derece O(h), RK4 4. derece O(h⁴) hassas.
Euler χ(X) homotopy invariant, genus orient 2-manifold.
Klasik graf kuramı problemleri.
Diferansiyel denklem sayısal çözümleri.
Adi diferansiyel denklem sayısal çözümleri.
Phi aralarında asal sayısı, Möbius çarpanlar paritelisi.
Partisyon p(n) toplam yazım, Euler φ(n) aralarında asal.
İkili adlendirme sistemi
Marifetname İLE dönemin bilimsel bilgilerini toplayan ansiklopedi
Farklı olasılık felsefeleri.
Bayes önsel bilgi günceller, frekansçı uzun dönem sıklık
Bayesian statistics olasılığı belirsizlik ölçüsü olarak kullanırken İLE frequentist statistics olasılığı uzun dönem frekans olarak görür
Olasılığın iki farklı yorumu ve uygulaması.
L2 Lagrange noktası Dünya-Güneş dengeli konum İLE Dünya yörüngesi gezegen çevresinde dönmedir. L2 noktası 1,5 milyon km uzakta İLE kararlı gözlem sağlar. James Webb L2'de İLE Hubble Dünya yörüngesinde çalışır.
İş kuvvetin yol boyunca etkisi İLE güç işin zamana oranıdır
Oksitleyici elektron alırken, indirgen elektron verir
Uranüs gezegeninin keşfi
Önermeler ayrımı.
Tanım gereği doğru İLE/||/ Deneyimle doğrulanır.
Elektrik potansiyel farkı (Volt birimi)
Nano ölçek elektron transport.
Coulomb tek elektron şarj e²/2C, tünelleme çok elektron.
Coulomb durgun yükler, Lorentz hareketli yükler içindir
Coulomb durgun yükler arası, Lorentz hareketli yüke manyetik alanda etki eder.
Coulomb noktasal yükler, Gauss kapalı yüzey akısı
Laplace dönüşümü ve diferansiyel denklemler
Karadelik kavramının ilk öngörüsü
Young katı-sıvı denge, Laplace eğri yüzey ΔP = 2γ/r.
Analytic kompleks türev, harmonic Laplace=0.
C-R ∂u/∂x=∂v/∂y koşul, Laplace ∂²u=0.
Lineer denklemler süperpozisyon ilkesine uyar İLE non-lineer denklemler uymaz
İlk elektrik pili (Volta pili)
Kızılötesi ışınların keşfi
Ultraviyole ışınların keşfi
Brownian sürekli Gaussian, Poisson sıçrama say.
Farklı sayı sistemlerindeki tam sayılar.
Yüzeylerin eğrilik ölçüleri.
Gaussian çan eğrisi, sigmoid S-eğrisi şeklindedir
Kuru pil öncüsü elektrokimyasal pil
Gazların çözünürlüğü yasası
Kuvvetli tam iyonlaşır, zayıf kısmen iyonlaşır
Diyalektik yöntem
İlk evrim kuramı İLE kazanılmış özellikler
Normal çan eğrisi, uniform düz dağılımdır
Normal çan eğrisi simetrik, üstel bekleme süresi asimetrik
Mol ve Avogadro Sayısı arasındaki ilişki
Mol madde miktarı birimi (6.02×10²³) İLE molekül tek parçacıktır
Olasılık kuramınin analitik yaklaşımı
Elektromanyetizma temelleri
Diskret matematik ayrık yapıları İLE sürekli matematik sürekli yapıları inceler
Konverjan seriler bir değere yaklaşır, divergan seriler yaklaşmaz
Sürekli fonksiyonlar kesintisizken İLE kesikli fonksiyonlar süreksizlik noktalarına sahiptir
İki farklı ısı transfer yöntemi: konveksiyon akışkanlarla İLE kondüksiyon doğrudan temasta
Fick kütle difüzyonu J = -D∇C, Fourier ısı iletimi.
Fourier periyodik sinyaller için, Laplace geçici rejim analizi için uygundur
Zaman-frekans analiz yöntemleri.
Sinyal ve sistem analizinde kullanılan üç temel matematiksel dönüşüm.
Carnot ideal ısı makinesi, Otto benzinli motor çevrimidir
Carnot ideal kuramk, Otto benzinli motor çevrimi
Farklı ısı makinelerinin ideal çevrimleri.
Carnot ideal maksimum, gerçek kayıplar sürtünme.
Geri dönüşümlü reaksiyonlar iki yönde, geri dönüşümsüz tek yönde ilerler
Aharonov-Bohm etkisi potansiyelin fiziksel etkisini gösterirken İLE Lorentz kuvveti alanların doğrudan etkisidir
AB kuantum faz etkisi, Hall klasik Lorentz kuvveti.
Ampere yasası İLE elektrik akım birimi
Boş uzayın kuantum etkileri.
Gerilim potansiyel farkı İLE akım yük akış hızıdır
Elektrik devrelerinde güç ve enerji ilişkileri.
Elektrik devre analizi kanunları.
Ohm tek eleman, Kirchhoff tüm devre analizidir
Tafel elektrokimya η = a + blogj, Ohm lineer V = IR.
Organik karbon bileşikleri, inorganik diğer elementlerin kimyasıdır
Grup tek işlem İLE halka iki işlemle tanımlı
Ampere akımın manyetik alanı, Faraday değişen manyetik alanın elektromotor kuvveti
Elektromanyetizmanın temel yasalarını bulan bilim insanları ve katkıları.
Faraday elektrik, manyetik kalkan manyetik alan engeller
Gauss elektrik akısı ile yük ilişkisi, Faraday değişen manyetik akı ile EMK ilişkisidir.
Elektromanyetik indüksiyon prensipleri.
Elektrik ve kimyasal değişim ilişkileri.
Kondüktörler elektriği iletirken, izolatörler elektriği iletmez
C-C faz dengesi kuramk, Antoine ampirik buhar basıncı.
Elektrolizde katot negatif elektrot İLE anot pozitif elektrottur
S-L özdeger problemi genel, Helmholtz ∇²ψ + k²ψ = 0.
Dirichlet aritmetik progression asal, Bertrand n-2n arası asal.
Liouville faz uzayı hacmi korunur, enerji skaler korunur.
Allotroplar aynı elementin farklı formları, izomerler aynı formülün farklı yapıları
Hareketli kaynak etkileri.
Klasik Doppler ses için, göreli Doppler ışık için zaman genişlemesi içerir.
Evrendeki nesnelerin hareketinin spektral etkileri.
Paralaks geometrik uzaklık, Doppler radyal hız gezegen tespiti.
Dinozor terimini tanımlayan
Varoluşçuluk
İş enerji aktarımı İLE enerji sistemin iş yapabilme kapasitesi
Homoloji ve analoji ayrımı
Laurent serisi açılımı
Semmelweis el yıkama ile lohusa hummasını önledi İLE modern enfeksiyon kontrolü çok boyutlu yaklaşım kullanır. Semmelweis 1847'de el yıkamanın önemini kanıtladı İLE ancak mikrop kuramı kabul edildikten sonra anlaşıldı. Semmelweis zamanında reddedildi İLE ölümünden sonra haklılığı anlaşıldı.
Tarihsel materyalizm
Mutlak Kelvin ölçeği, bağıl Celsius/Fahrenheit ölçeğidir
Entropi düzensizlik İLE entalpi toplam enerji ölçüsüdür
Boole cebiri mantıksal işlemler İLE klasik cebir sayısal işlemlerle çalışır. Boole cebiri ve, ya da, değil İLE klasik cebir toplama, çarpma, çıkarma kullanır. Boole cebiri dijital devrelerin temeli İLE modern bilgisayarların mantıksal altyapısıdır.
y ekseni. [domain partition] İLE x ekseni bölümlemesi. [range partition]
Ekzokrin bezler kanallarla İLE endokrin bezler doğrudan kana salgı yapar
Karbonun dört değerlikli olması
Pasteur fermantasyonun canlı mikroorganizmalar tarafından gerçekleştiğini İLE kimyacılar fermantasyonun sadece kimyasal reaksiyon olduğunu savunmuştu. Pasteur maya hücrelerinin canlı olduğunu İLE fermantasyonun biyolojik bir süreç olduğunu kanıtladı.
Fermantasyon yararlı bakterilerin kontrollü üremesi İLE bozulma istenmeyen mikroorganizmaların üremesidir. Fermantasyon yoğurt ve peynir üretir İLE bozulma gıdayı kullanılamaz hale getirir. Pasteur fermantasyonu kontrol etmeyi öğretti İLE gıda endüstrisini dönüştürdü.
Kuantum Darwinizm çevre tarafından bilgi seçimiyken İLE klasik dekoherans basit faz kaybıdır
Darwin doğal seçilim, Lamarck kazanılmış özellik.
Ekosistem canlı-cansız bütünü İLE habitat yaşam alanıdır
Kuğu boyunlu balon deneyi mikropların havada olduğunu kanıtlar İLE spontan üreme iddiaları canlıların kendiliğinden oluştuğunu savunur. Pasteur balonun boynu kırılınca mikroorganizmaların içeri girdiğini gösterdi İLE spontan üremenin olmadığını ispatladı.
Biyolojik düşüncenin evrimi.
Farklı integral tanımları ve uygulamaları.
Organik sentez yöntemleri
Mikrop kuramı hastalıkların spesifik mikroorganizmalar tarafından oluştuğunu İLE miasma kuramı hastalıkların kötü hava ve kokulardan kaynaklandığını iddia eder. Mikrop kuramı bilimsel kanıta dayalı İLE miasma kuramı gözleme dayalı yanlış bir hipotezdir. Pasteur ve Koch mikrop kuramıni kanıtladı.
Pasteur dönemi mikroskop ve kültür kullanır İLE modern mikrobiyoloji DNA dizileme ve moleküler teknikler kullanır. Pasteur morfoloji ve fizyoloji inceledi İLE modern dönem genetik ve moleküler mekanizmalar çalışır. Pasteur mikrobiyolojinin temelini attı İLE günümüz teknolojisi derinlemesine anlama sağlar.
Pasteur-Koch çağı mikroorganizmaları tanıma ve hastalıklarla ilişkilendirme İLE antibiyotik öncesi dönem tedavi yöntemlerinin sınırlılığıdır. Bu dönem tanı teknikleri gelişti İLE ancak tedavi seçenekleri azdı. Fleming 1928'de penisilin keşfedene kadar antibiyotik yoktu.
Patojen hastalık yapan mikroorganizma İLE kommensal zararsız yaşayan mikroorganizmadır. Patojen vücuda zarar verir İLE kommensal hatta faydalı olabilir. Pasteur patojenleri tanımladı İLE bağırsak mikrobiyotasının çoğu kommensaldir.
Koloidal çözeltilerde parçacıklar 1-1000 nm arası, gerçek çözeltilerde moleküler boyutta
Oksijen gerektirir, oksijen var oluşunda yaşar. İLE Oksijensiz ortamda yaşar. [Bağırsak mikrobiyotasının çoğunluğu anaerobiktir. Oksijene maruz kalınca ölür]
Solunum ile enerji üretir. İLE Fermantasyon yapar.
Pasteur anaerobik bakterileri keşfetti. İLE Fermantasyon çalışmaları sırasında tanımladı.
Mikrop kuramı hastalıkların mikroorganizmalar tarafından oluştuğunu İLE spontan üreme kuramı canlıların cansız maddeden kendiliğinden oluştuğunu savunur. Pasteur kuğu boyunlu balon deneyi ile spontan üremeyi çürüttü İLE mikropların havada ve çevrede bulunduğunu kanıtladı.
En fazla mutluluk ilkesi
Pastörizasyon kontrollü ısıtma ile patojenleri öldürür İLE sterilizasyon tüm mikroorganizmaları yok eder. Pastörizasyon 60-100°C arası İLE sterilizasyon 121°C ve üzeri uygulanan işlemdir. Pastörizasyon besin değerini korur İLE gıda endüstrisinde yaygın kullanılır.
Şarap fermantasyonu mayalar tarafından şeker alkole dönüştürülür İLE sirke fermantasyonu bakteriler alkolu asetik aside dönüştürür. Şarap anaerobik İLE sirke aerobik süreçtir. Pasteur iki fermantasyonu da mikroorganizmalara bağladı.
Dalga boyu uzaysal periyot İLE frekans zamana göre tekrar sayısıdır
Elektrik alan yüklerden İLE manyetik alan hareketli yüklerden kaynaklanır
Maxwell hız dağılımı, Boltzmann enerji dağılımıdır.
Maxwell-Boltzmann klasik parçacıklar, Fermi-Dirac fermiyonlar için
Benzen halka yapısı İLE Kekulé yapısı
M-B klasik parçacıklar, F-D fermiyonlar Pauli.
Dominant baskın gen İLE resesif çekinik gendir
Genotip genetik yapı İLE fenotip gözlenen özelliktir
Landscape genetics coğrafi peyzaj etkisini gen akışına incelerken İLE classical genetics coğrafyadan bağımsız Mendel genetiği yapar
1. kural ayrışma, 2. kural bağımsız dağılım.
Mendel Yasaları ve Kalıtım arasındaki ilişki
Mendel genetiğinde farklı sayıda özelliğin kalıtım desenleri.
Ekoloji terimini ilk kullanan
Ontojeni filojeniyi özetler yasası
Antisepsi mikroorganizmaları öldürme İLE asepsi mikroorganizmaların ortama girmesini önlemedir. Antisepsi kimyasal maddeler kullanır İLE asepsi steril teknikler kullanır. Lister antiseptik cerrahi başlattı İLE modern cerrahi ikisini de kullanır.
Lister karbolik asit ile yara ve aletleri dezenfekte etti İLE Semmelweis klorlu kireç ile el yıkamayı başlattı. İkisi de Pasteur mikrop kuramınden etkilendi İLE cerrahi enfeksiyonları azalttı. Lister cerrahide İLE Semmelweis doğum kliniğinde uyguladı.
Markovnikov H çok H'liye İLE anti-Markovnikov tersinedir
Organik reaksiyonlarda ürün dağılımını belirleyen kurallar.
Reaksiyon yön tahmin kuralları.
Markovnikov H zengin karbona, anti-Markovnikov peroksit ile ters.
Elementlerin periyodik tablosu
Bilinmeyen elementlerin özelliklerini tahmin
Kompakt kümeler kapalı ve sınırlı İLE non-kompakt kümeler bu özelliklerden birini taşımaz
Hidrojen bağı H-F/O/N arası, Van der Waals genel zayıf etkileşim
Gazların farklı koşullardaki davranış modelleri.
Gaz davranışı modelleri.
Atomlar arası bağ türleri.
Atomları bir arada tutan dört temel bağ türü.
Açık küme sınır noktalarını içermezken İLE kapalı küme tüm limit noktalarını içerir
Sayılabilir kümeler doğal sayılarla eşleştirilebilir İLE sayılamaz kümeler eşleştirilemez
Sayılabilir sonsuz doğal sayılarla eşlenebilen İLE sayılamaz sonsuz daha büyük sonsuzdur. Cantor doğal sayılar sayılabilir İLE gerçel sayılar sayılamaz olduğunu kanıtladı. Bu farklı sonsuzluk büyüklükleri gösterir.
Sonlu kümeler sayılabilir elemana sahipken İLE sonsuz kümeler sayılamaz
Eliminasyon reaksiyonlarında Zaitsev kuralı
Enerji ve düzensizlik ölçüleri.
Gibbs sabit P, Helmholtz sabit V'de iş potansiyelidir
G-D kompozisyon ilişkisi, G-H sıcaklık bağımlılığı.
Homojen karışımlar tek fazlı İLE heterojen karışımlar çok fazlıdır
Bakteri sporu dayanıklı form İLE vejetatif bakteri aktif çoğalan formdur. Spor aşırı koşullara dirençli İLE vejetatif form normal yaşam döngüsünü sürdürür. Cohn bakteriyel sporları tanımladı İLE Pasteur sporların ısıya dayanıklı olduğunu gösterdi.
Ozmotik basınç ölçümleri
Simbiyozda karşılıklı yarar, parazitizmde tek taraflı yarar vardır
Klasik mantık Aristoteles mantığı İLE modern mantık sembolik mantıktır. Klasik mantık doğal dil ile İLE modern mantık matematiksel gösterimle çalışır. Klasik mantık üç temel yasa İLE modern mantık önerme ve yüklem mantığı içerir.
Önerme mantığı önermeler arası ilişkiler İLE yüklem mantığı önermelerin iç yapısını inceler. Önerme mantığı ve, ya da, değil bağlaçları İLE yüklem mantığı niceleyiciler (tüm, bazı) kullanır. Önerme mantığı daha basit İLE yüklem mantığı daha güçlü ifade gücüne sahiptir.
Bomba kalorimetre
Kültür tabanlı yöntem bakterileri laboratuvarda üretir İLE moleküler yöntem DNA/RNA analizi yapar. Kültür yöntemi yalnızca kültürlenebilenleri gösterir İLE moleküler yöntem kültürlenemeyenleri de tespit eder.
Saf kültür tek tür mikroorganizma içerir İLE karışık kültür birden fazla tür içerir. Koch agar plak yöntemi ile saf kültür elde etti İLE bu sayede bakterileri tek tek inceledi. Saf kültür bakteriyolojinin temel tekniğidir.
Şarbon aşısı yapay aktif bağışıklık oluşturur İLE doğal bağışıklık hastalığı geçirerek kazanılır. Pasteur koyunlara zayıflatılmış şarbon aşısı vurdu İLE Pouilly-le-Fort deneyinde aşının etkinliğini kanıtladı. Aşı hastalığa yakalanmadan koruma sağlar.
Zayıflatılmış aşı canlı ama hastalık yapmayan mikroorganizma içerir İLE ölü aşı öldürülmüş mikroorganizma içerir. Zayıflatılmış aşı güçlü bağışıklık oluşturur İLE ölü aşı daha güvenlidir. Pasteur şarbon ve kuduz için zayıflatılmış aşı geliştirdi.
Bitki hücresi bölünmesinin ayrıntılı incelenmesi
Mitoz vücut göze bölünmesi (2n→2n) İLE mayoz üreme gözesi (2n→n)
Tanrı öldü tezi
Le Chatelier dengeyi bozan etkiye karşı tepki öngörür, denge sabiti dengenin konumunu belirler
Le Chatelier denge kayması, Arrhenius hız-sıcaklık ilişkisi
Van"t Hoff K(T) nicel, Le Chatelier nitel tahmin.
Gram pozitif kalın peptidoglikan tabaka içerir İLE gram negatif ince peptidoglikan ve dış zar vardır. Gram pozitif mor renk alır İLE gram negatif pembe renk alır. Bu ayrım antibiyotik seçiminde önemli İLE hücre duvarı yapısı tedaviyi etkiler.
Pasteur kuduz aşısını zayıflatılmış virüs ile geliştirdi İLE Jenner çiçek aşısını inek çiçeği virüsü ile buldu. Pasteur laboratuvar koşullarında zayıflatma yaptı İLE Jenner doğal bir çapraz bağışıklık kullandı. İkisi de aşı biliminin temelini attı.
Arrhenius k=Ae^(-Ea/RT), Eyring geçiş durumu kuramı.
Reaksiyon hızlarını açıklayan kuramlar.
Elektrolitler suda çözünürken iyonlaşır İLE non-elektrolitler iyonlaşmaz
Raoult uçucu bileşenler, Henry gaz çözünürlüğü
Kemolitotrof inorganik bileşiklerden enerji alır İLE fototrof ışıktan enerji alır. Kemolitotrof nitrifikasyon ve sülfür oksidasyonu yapar İLE fototrof fotosentez yapar. Winogradsky kemolitotrofları keşfetti İLE toprak mikrobiyolojisinin temelini attı.
Elektrokimyasal pil potansiyeli hesaplama denklemi
Nernst denge potansiyeli, Butler-Volmer akım-aşırıgerilim.
Pangene hipotezi
Koch postülatları mikroorganizma-hastalık ilişkisini kanıtlamak için dört adım İLE mikrop kuramı genel bir hipotezdir. Koch postülatları: mikroorganizma her hastada bulunmalı, kültürde üretilmeli, hastalık oluşturmalı, tekrar izole edilmeli. Koch bu postülatlarla tüberküloz ve kolera bakterilerini tanımladı.
Doğrusal sistemler süperpozisyon ilkesine uyarken İLE doğrusal olmayan sistemler uymaz
X-ışınlarının keşfi
Çekirdek enerjisi açığa çıkaran süreçler.
Radyasyonun fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkileri.
Spin-orbit bağlaşması elektronun iç özelliklerinin etkileşimiyken İLE Zeeman etkisi dış manyetik alanın etkisidir
Cantor paradoksu tüm kümelerin kümesi paradoksu İLE sonsuzluk kavramı farklı büyüklükteki sonsuzlukları içerir. Cantor bazı sonsuzların ötekinden büyük olduğunu gösterdi İLE bu sezgiye aykırı ama matematiksel olarak tutarlıdır.
Radyum ve polonyum elementlerinin keşfi
Hilbert uzayında iç çarpım tanımlıdır İLE Banach uzayında sadece norm vardır
Fenomenoloji
Termodinamiğin ikinci yasasının farklı ifadeleri.
Klasik fizik makroskopik nesnelerin davranışını açıklarken İLE kuantum mekaniği atomik ve subatomik parçacıkların davranışını açıklar
Grignard RMgX daha kararlı, organolityum RLi daha reaktif.
Kültürel difüzyon yayılma yoluyla aktarım İLE bağımsız icat yerel gelişimdir. Difüzyon göç ve ticaret İLE bağımsız icat benzer koşullar sonucu ortaya çıkar. Neolitik yayılım difüzyon İLE bazı bölgeler bağımsız tarım geliştirdi.
Materyal kültür fiziksel eserler İLE maddi olmayan kültür inanç ve değerlerdir. Materyal kültür arkeolojide korunur İLE maddi olmayan kültür kaybolur. Arkeologlar materyal kültürden İLE maddi olmayan kültürü çıkarsamaya çalışır.
Biçimsel sistem aksiyom ve kurallarla tanımlı İLE doğal dil mantığı sezgisel anlayışa dayanır. Biçimsel sistem kesin ve belirsizliksiz İLE doğal dil belirsizlik içerebilir. Biçimsel sistem matematiksel İLE doğal dil günlük konuşmada kullanılır.
Biçimselcilik matematiği biçimsel sistem oyunu İLE sezgicilik matematiği zihinsel inşa olarak görür. Biçimselcilik Hilbert programı İLE sezgicilik Brouwer yaklaşımıdır. Biçimselcilik semboller İLE sezgicilik yapılandırmacı kanıtlar ister.
Uygunluk kuramı doğruluk gerçeğe uygunluk İLE tutarlılık kuramı doğruluk iç tutarlılıktır. Uygunluk dış dünya ile uyum İLE tutarlılık sistem içi uyumdur. Uygunluk klasik İLE tutarlılık tutumlu yaklaşımdır.
Mutasyon kuramı ve sıçramalı evrim
Nitrojen fiksasyonu atmosferik azotu amonyağa dönüştürür İLE nitrifikasyon amonyağı nitrata dönüştürür. Nitrojen fiksasyonu Rhizobium gibi bakteriler yapar İLE nitrifikasyon Nitrosomonas ve Nitrobacter gerçekleştirir. Beijerinck ve Winogradsky bu süreçleri keşfetti.
Russell paradoksu kendini içermeyen kümelerin kümesi paradoksu İLE naif küme kuramı sınırsız küme oluşturma ilkesidir. Russell paradoksu kendini içeriyor mu sorusu İLE naif küme kuramınin tutarsız olduğunu gösterdi. Bu paradoks modern aksiyomatik küme kuramıni doğurdu.
Kromozom kalıtım kuramı
Mendel yasalarının yaygınlaştırılması
Radyoaktivite araştırmaları ve kuramı
Bose-Einstein condensate bosonların tek kuantum durumuna yoğunlaşmasıyken İLE Fermi degenerate gas fermiyonların Pauli dışlama ile dolu durumlarıdır
Parçacıkların enerji seviyelerine dağılımı.
BEC bozonlar taban durumda, Fermi denizi fermiyonlar dolu durumlar.
Emergent çekim mikroskopik etkileşimlerden doğarken, Einstein çekim geometrik uzay-zaman eğriliğidir
Fermiyonlar yarım spinli Pauli uyan İLE bozonlar tam spinli Bose-Einstein istatistiği.
Parçacık dağılım fonksiyonları.
Newton makro dünyayı, kuantum mikro dünyayı tanımlar
Özel sabit hızlı, genel ivmeli sistemleri inceler
Einstein'ın iki devrim niteliğindeki kuramı.
Plazma çok yüksek sıcaklıkta iyonlaşmış gaz haliyken, Bose-Einstein yoğunlaşması çok düşük sıcaklıkta kuantum fenomenidir
Çığır açan fizik keşifleri.
Einstein'ın görelilik kuramıne göre zaman ve uzay birbirinden bağımsız değildir İLE uzay-zaman sürekliliği oluşturur
M-H [η] = KM^a, Einstein küre η/η₀ = 1 + 2.5φ.
Genetik terimini ilk kullanan
Termodinamiğin üçüncü yasası
Berry paradoksu "on iki sözcükten az ile tanımlanamayan en küçük sayı" İLE tanımlama paradoksu dil ve meta-dil karışımıdır. Berry paradoksu kendini tanımlarken çelişki yaratır İLE doğal dilin mantıksal sınırlarını gösterir.
Olasılık sınırları veren eşitsizlikler.
Konveks fonksiyonlar aşağı bükey İLE konkav fonksiyonlar yukarı bükey
Rastgele süreç türleri.
Markov özelliği gelecek sadece şimdiye bağlı, rastgele yürüyüş bağımsız adımlar
Metrik uzay kavramı
Fermente gıdalar doğal probiyotik kaynakları İLE probiyotik takviyeler standardize edilmiş ürünlerdir. Fermente gıdalar ek besin değeri sağlar İLE takviyeler spesifik suşlar içerir.
Lactobacillus laktik asit üreten çubuk şekilli bakteriler İLE Bifidobacterium Y veya V şekilli anaerobik bakterilerdir. İkisi de probiyotik İLE farklı metabolik fonksiyonlara sahiptir.
Probiyotikler canlı yararlı bakteriler İLE prebiyotikler bu bakterilerin besinleridir. Probiyotikler doğrudan mikroorganizma İLE prebiyotikler sindirilemez gıda bileşenleridir.
H-W denge sabit, evrim değişim.
Popülasyon genetiğinde kullanılan farklı matematiksel modeller.
Çekirdek proton+nötron merkez, elektron bulutu çevredeki olasılık dağılımı.
nλ = 2d sinθ formülü, X-ışını kırınımı için temel yasa
Bohr belirli yörüngeler, kuantum modeli olasılık bulutlarıdır.
Atomun tarihsel gelişimde farklı temsilleri: yörünge, orbital ve olasılık bulutu.
X-ışını spektrometresi geliştirilmesi
X-ışını kırınımı ile kristal yapı tayini yöntemi
X-ışınlarının kristal yapı analizinde kullanımı
Kanserin kromozomal temeli hipotezi
Simetri ve korunum yasaları ilişkisi
Olay ufku dönüş noktası olmayan sınır İLE tekillik sonsuz yoğunluk noktasıdır. Olay ufku gözlemlenebilir İLE tekillik matematiksel kavramdır. Schwarzschild yarıçapı olay ufku büyüklüğü İLE tekillik merkezde yer alır.
Kozmolojik sabit sabit karanlık enerji yoğunluğu İLE kuintessans değişken karanlık enerjidir. Kozmolojik sabit Lambda İLE Einstein başlangıçta ekledi sonra çıkardı. Kozmolojik sabit basit İLE kuintessans dinamik alan kuramı gerektirir.
E. coli Nissle 1917 probiyotik bir suş İLE patojenik E. coli hastalık yapıcıdır. Nissle 1917 bağırsak sağlığını korur İLE patojenik suşlar enfeksiyona neden olur.
ANOVA (varyans analizi) yöntemi
İki değerli mantık sadece doğru-yanlış İLE çok değerli mantık ara değerler içerir. İki değerli mantık klasik sistem İLE çok değerli mantık belirsizliği modelleyebilir. İki değerli 0 ve 1 İLE çok değerli 0-1 arası değerler kullanır.
Lotka-Volterra avcı-av, SIR salgın yayılımı
Üçüncü halin olanaksızlığı A ya da değil-A doğrudur İLE orta değer mantığı üçüncü seçeneklere izin verir. Üçüncü hal yasası iki değerli mantık İLE orta değer mantığı çok değerli mantıktır. Aristoteles iki değerli İLE Łukasiewicz çok değerli mantık geliştirdi.
Path analizi (yol analizi) yöntemi
Soyut cebir ve halka kuramı
Fisher bilgi matrisi
Lewis elektron alıcı, Bronsted proton vericidir
Asit ve bazların üç farklı tanımı.
Işığın ve maddenin hem dalga hem parçacık özelliği göstermesi (dalga-parçacık ikiliği)
İkilik çift doğa, belirsizlik ölçüm limitidir
Atomlarda elektron yerleşiminin üç temel kuralı.
Pauli metal serbest elektron, Curie lokalize spin.
Fréchet türevi
Kuantum mekaniğinin gelişimine katkıda bulunan beş önemli bilim insanı.
Schrödinger göreli olmayan, Dirac göreli kuantum denklemidir.
Varlık ve Zaman
Belirsizlik konum-momentum kesinliğini sınırlar, tamamlayıcılık dalga-parçacık ikiliğini açıklar
Elektronların dalga özelliği gösterdiğinin deneysel kanıtı. Kristallerden elektron kırınımı gözlemlendi.
Elektronların kristal örgülerinden kırınıma uğraması İLE dalga karakterinin göstergesi.
Heisenberg konum-momentum belirsizliği, Pauli aynı kuantum durumunda iki fermiyon olamaz.
Fizik deneylerinin temelleri.
De Broglie hipotezinin deneysel doğrulanması. Madde dalgalarının varlığının kanıtı.
Alfa bozunması kuantum tünel kuramı
Anyonic istatistik iki boyutta fraksiyonel istatistikken, Fermi-Dirac üç boyutta antadetrik istatistiktir
Bloch periyodik potansiyelde dalga, Wannier lokalize orbital.
Bra-ket Dirac notasyonu ⟨ψ|φ⟩, matris notasyonu ψ†φ.
Relativistik kuantum mekaniği denklemi
Madde pozitif enerjili İLE antimadde negatif yüklü karşı parçacıklardır
Topoljik madde fiziği.
Weyl fermiyon kütlesiz ve tek kirallıkken İLE Dirac fermiyon kütleli ve çift kiraldir
Antibiyotik bakterileri öldürür İLE probiyotik yararlı bakterileri ekler. Antibiyotik mikrobiyotayı bozar İLE probiyotik mikrobiyotayı dengeler. Antibiyotik geniş spektrumlu İLE probiyotik seçici etkilidir.
Penisilinin keşfi İLE ilk antibiyotik
Hubble evren genişlemesi v=H₀d, Kepler gezegen yörüngeleri.
Crohn hastalığı tüm sindirim sistemini etkileyebilir İLE ülseratif kolit sadece kolonu etkiler. Crohn transmural inflamasyon İLE ülseratif kolit mukozal inflamasyondur. İkisinde de mikrobiyota disbiyozu rol oynar.
Populasyon genetiğinin matematiksel temelleri
Antimadde (pozitron) varlığının kuramk tahmini
Genetik sürüklenme kuramı
Tamamlanabilirlik her doğru önermenin kanıtlanabilmesi İLE tamamlanmazlık bazı doğruların kanıtlanamayacağıdır. Gödel tamamlanmazlık teoremi matematiksel sistemlerin sınırını gösterdi İLE yeterince güçlü her sistemde kanıtlanamayan doğrular vardır.
Tutarlılık bir sistemde çelişki olmaması İLE tutarsızlık çelişki içermesidir. Gödel bir sistemin tutarlılığının o sistem içinde kanıtlanamayacağını gösterdi İLE bu matematiğin sınırlarını ortaya koydu.
Elektronegatiflik elektron çekme İLE elektropozitiflik elektron verme eğilimi
Karanlık madde ışık yaymaz ve soğurmaz İLE baryonik madde normal atomik maddedir. Karanlık madde evrenin %27'si İLE baryonik madde %5'idir. Karanlık madde sadece yerçekimi etkisi İLE galaksi dönme eğrilerinde gözlenir.
Deterministik sistemler öngörülebilir İLE stokastik sistemler rastgelelik içerir
Tarski şeması "Kar beyazdır" doğrudur ancak ve ancak kar beyazsa İLE naif doğruluk sezgisel kavramdır. Tarski doğruluğu biçimsel olarak tanımladı İLE yalancı paradoksunu çözdü. Doğruluk meta-dilde tanımlanmalı.
Bilimsel yöntem
Gravitasyonel mercekleme kütle ışığı büker İLE optik mercek cam ışığı kırar. Gravitasyonel mercekleme Einstein genel göreliliği İLE karanlık madde dağılımını gösterir. İki mercek ışık yolunu değiştirir İLE farklı mekanizmalar kullanır.
Avcı-toplayıcı toplum göçebe yaşam İLE tarımsal toplum yerleşik yaşamdır. Avcı-toplayıcı eşitlikçi küçük gruplar İLE tarımsal toplum hiyerarşik büyük topluluklar oluşturur. Neolitik devrim geçiş süreci İLE Göbeklitepe ara dönem gösterir.
Bereketli Hilal tarımın doğuş yeri İLE Anadolu platosu yayılma bölgesidir. Bereketli Hilal vahşi tahıl İLE Anadolu evcilleştirilmiş tahıl içerir. Göbeklitepe Bereketli Hilal'da İLE Neolitik Devrimin merkezi olabilir.
Neolitik devrim tarıma geçiş İLE Sanayi Devrimi makineleşme geçişidir. Neolitik devrim 10 bin yıl sürdü İLE Sanayi Devrimi 200 yılda gerçekleşti. İki devrim insan yaşamını kökten değiştirdi İLE Neolitik devrim yerleşik yaşam İLE Sanayi Devrimi kentleşme getirdi.
Church-Turing tezi etkin hesaplanabilir fonksiyonlar Turing makinesi ile hesaplanabilir İLE hesaplanabilirlik sınırı mekanik çözümün sınırlarıdır. Bu tez matematiksel olarak kanıtlanamaz İLE ama evrensel olarak kabul edilir.
Durma problemi bir programın durup durmayacağının belirlenmesi İLE karar problemi genel algoritma varlığı sorusudur. Turing durma probleminin çözülemez olduğunu kanıtladı İLE bazı soruların algoritmik çözümü yoktur.
Karar verilebilirlik tüm önermelerin mekanik olarak test edilebilmesi İLE karar verilemezlik bazı soruların algoritmik çözümünün olmayışıdır. Turing ve Church karar verilemezlik problemini gösterdi İLE her matematiksel sorunun mekanik çözümü yoktur.
Hesaplama modellerinin eşdeğerliliği.
Turing makinesi mekanik hesaplama modeli İLE lambda kalkülüsü fonksiyonel hesaplama modelidir. İki model eşdeğer hesaplama gücü İLE farklı yaklaşımlar sunar. Turing mekanik İLE Church fonksiyonel düşünür.
Yalancı paradoksu "Bu tümce yanlıştır" önermesi İLE doğruluk paradoksu öz-göndergeli tümcelerin paradoksudur. Yalancı paradoksu doğruysa yanlış, yanlışsa doğru İLE bu klasik mantık için sorun yaratır. Tarski doğruluğun meta-dilde tanımlanması gerektiğini gösterdi.
Behçet hastalığındaki aftöz ülserler tekrarlayan ve çoklu İLE basit aft tek ve nadirdir. Behçet aftları sistemik hastalığın parçası İLE basit aft lokal irritasyondan kaynaklanır. Behçet aftları daha ağrılı ve uzun süreli iyileşir.
Anti-TNF biyolojik ajan İLE konvansiyonel tedavi klasik immünsüpresiflerdir. Anti-TNF hedefli tedavi İLE konvansiyonel geniş immünsüpresyon yapar. Anti-TNF dirençli Behçette etkili İLE daha pahalı ve enfeksiyon riski taşır.
Göz tutulumu görme kaybına yol açar İLE vasküler tutulum organ infarktına neden olur. Göz tutulumu üveit şeklinde İLE vasküler tutulum tromboz ve anevrizma şeklinde görülür. İkisi de majör morbidite nedeni İLE hızlı tedavi gerektirir.
Behçet hastalığı kronik inflamatuvar bir hastalık İLE otoimmün hastalık bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırmasıdır. Behçet multisistemik vaskülit İLE tipik otoimmün hastalıklar organ spesifik olabilir. İkisi de immün sistem bozukluğu İLE Behçet nötrофil aktivasyonu ile karakterizedir.
Behçet hastalığı vaskülit tabanlı İLE lupus multiorgan otoimmün hastalıktır. Behçet nötrofil baskın İLE lupus lenfosit ve antikor baskındır. İkisi de sistemik inflamasyon İLE farklı immün mekanizmalar kullanır.
Behçet hastalığı damar iltihabı İLE romatoid artrit eklem iltihabıdır. Behçet mukoza ve damar tutulumu İLE romatoid artrit sinovyal eklem tutulumu gösterir. İkisi de kronik inflamatuvar İLE farklı organ hedefleri vardır.
Behçet anevrizması inflamatuvar İLE aterosklerotik anevrizma dejeneratiftir. Behçet anevrizması pulmoner arter tutar İLE aterosklerotik aorta ve periferik arterleri tutar. Behçet anevrizması rüptür riski yüksek İLE immünsüpresif tedavi gerektirir.
Behçet tromboflebiti inflamatuvar İLE derin ven trombozu hiperkoagülabilite kaynaklıdır. Behçet damar duvarı iltihabı ile tromboz İLE klasik DVT durgun kan akımından oluşur. Behçet tedavisi immünsüpresyon İLE DVT tedavisi antikoagülasyondur.
Behçet üveiti otoinflamatuvar İLE infeksiyöz üveit mikroorganizma kaynaklıdır. Behçet üveiti tekrarlayıcı ve iki göz İLE infeksiyöz üveit genellikle tek taraflıdır. Behçet üveiti panuveitis şeklinde İLE posterior segment tutulumu gösterir.
Behçet hem arter hem ven tutar İLE Takayasu sadece büyük arter tutar. Behçet venöz tromboz yapar İLE Takayasu arteriyel stenoza yol açar. İkisi de vaskülit İLE farklı damar tipleri ve boyutları etkiler.
Erkeklerde Behçet daha şiddetli seyir İLE kadınlarda daha hafif seyreder. Erkeklerde vasküler ve nörolojik tutulum sık İLE kadınlarda mukokütanöz bulgular baskındır. Hastalık başlangıç yaşı iki cinste 20-30 yaş arası.
Behçet genital ülserleri steril İLE cinsel yolla bulaşan hastalık ülserleri mikroorganizma içerir. Behçet ülserleri ağrılı ve yara izi bırakır İLE herpes ülserleri veziküler başlar. Behçet sistemik hastalık belirtisi İLE cinsel hastalıklar enfeksiyon kaynaklıdır.
HLA-B51 pozitif Behçet daha şiddetli seyir İLE HLA-B51 negatif Behçet daha hafif seyirlidir. HLA-B51 genetik yatkınlık göstergesi İLE hastalık gelişimi için yeterli değildir. HLA-B51 pozitifliği Orta Doğu ve Asya populasyonlarında yüksek.
Behçet öncesi semptomlar ayrı hastalıklar sayılırdı İLE 1937 sonrası bir sendrom olarak tanındı. Hipokrat oral ülserler tanımladı İLE Behçet üçlü semptom kompleksini birleştirdi. Eski tanımlar eksik İLE modern tanı bütüncül yaklaşım sağlar.
İpek Yolu Behçeti Türkiye, Orta Doğu ve Uzak Doğu'da yüksek prevalans İLE Batı tip Behçet daha nadir ve hafiftir. İpek Yolu coğrafyası HLA-B51 yüksek sıklık İLE Batı populasyonları düşük HLA-B51 gösterir. Coğrafi dağılım hastalık şiddetini etkiler.
Juvenile Behçet 16 yaş öncesi başlar İLE erişkin Behçet 20-40 yaş arası başlar. Juvenile formda nörolojik tutulum daha sık İLE erişkinde vasküler tutulum daha yaygındır. İkisi de benzer tanı kılavuzları İLE juvenile form daha agresif tedavi gerektirir.
Kolşisin hafif-orta Behçet için İLE kortikosteroid şiddetli tutulum için kullanılır. Kolşisin nötrofil aktivitesini azaltır İLE kortikosteroid genel inflamasyonu baskılar. Kolşisin yan etkileri az İLE kortikosteroid uzun dönem komplikasyonlar yapar.
Nöro-Behçet beyin sapı tutulumu İLE multipl skleroz beyaz cevher lezyonlarıdır. Nöro-Behçet vaskülit tabanlı İLE MS demiyelinizasyondur. İkisi de nörolojik semptomlar İLE farklı patolojik mekanizmalar gösterir.
Paterji testi iğne batırma sonrası papül oluşumu İLE deri aşırı duyarlılık testi allerjen reaksiyonudur. Paterji Behçet hastalığına özgü İLE alerji testi spesifik antijenlere yanıt gösterir. Paterji nötrofil aşırı yanıtı İLE alerji IgE aracılı reaksiyondur.
Uluslararası kriterler tekrarlayan oral ülser artı iki majör bulgu İLE Türk kriterleri daha geniş semptom spektrumu içerir. Uluslararası kriterler daha özgül İLE Türk kriterleri daha duyarlıdır. İki kriter seti de klinik tanı için kullanılır.
Boolean cebiri ile dijital devre tasarımı
Tip Ia süpernova beyaz cüce patlaması İLE Tip II süpernova kütleli yıldız çöküşüdür. Tip Ia standart mum İLE kozmolojik uzaklık ölçer. Tip Ia karbon-oksijen beyaz cüce İLE Tip II hidrojen zarfı içerir.
Fisyon ağır çekirdek bölünmesi İLE füzyon hafif çekirdek birleşmesidir.
Varoluş özden önce gelir
Aktif galaktik çekirdek parlak enerji salınımı İLE normal galaksi çekirdeği sönük merkezdir. Aktif çekirdek süper kütleli kara delik beslenme İLE devasa enerji üretir. Kuasarlar ve blazarlar aktif çekirdek İLE en parlak evren nesneleridir.
Otolog aynı bireyden İLE heterolog farklı bireyden alınan doku/organ
Oyun kuramı ve ekonomik davranış
Bilgisayar mimarisi, stored-program konsepti
Wilcoxon işaretli sıra testi
İletkenler elektriği kolayca iletir İLE yarıiletkenler belirli koşullarda iletir
Big Bang kuramı ve kozmik mikrodalga arka plan
Casimir etkisi vakum dalgalanmalarından kaynaklanan kuvvetken, Van der Waals moleküler elektrik dipol etkileşimidir
Kuantum elektrodinamiği için Feynman diyagramları
Bilgi kuramınin temelleri
Hücresel otomatlar kuramı
QED kuramınin geliştirilmesi
Bakterilerde gen transferi araçları.
Turing testi davranışsal zeka ölçümü İLE Çin odası argümanı anlayış olmadan simülasyon eleştirisidir. Turing test geçen makine akıllıdır İLE Searle simülasyon anlayış değildir der. Turing fonksiyonelci İLE Searle bilinç gerektirir.
Karbon mikro yapıları araştırması
Atomik çekirdeğin kollektif modeli
Deforme çekirdek modeli ve dönen çekirdekler
DNA X-ışını kristalografisi İLE Fotoğraf 51
Dil felsefesi
DNA çift sarmal kalıtsal bilgi İLE RNA tek zincir protein sentezidir
DNA çift sarmal yapısının keşfi
Prokaryot çekirdeksiz (bakteri), ökaryot çekirdekli gözedir
Sözdizim biçimsel yapı kuralları İLE anlambilim anlamsal yorumlama kurallarıdır. Sözdizim simgelerin dizilişi İLE anlambilim simgelerin anlamıdır. Programlama dillerinde sözdizim derleme İLE anlambilim çalıştırma aşamasında önemli.
Yapısalcılık
Moran süreci (evrim modeli)
Sekizli yol parçacık organizasyonu
Evrendeki yaşam olasılığı kavramları.
Haberci RNA keşfi
Gen regülasyonu operon modeli
Bilimsel devrimler
Josephson süperiletken tünelleme, normal kuantum tünelleme.
İşlemeci arkeoloji bilimsel yöntem ve yasalar İLE post-işlemeci arkeoloji anlam ve yorum vurgular. Binford işlemeci yaklaşım İLE Hodder post-işlemeci yaklaşım geliştirdi. İşlemeci objektif bilgi İLE post-işlemeci öznel yorumlar arar.
Kültür-tarih arkeolojisi betimleyici kronoloji İLE prosesüel arkeoloji açıklayıcı süreçler arar. Kültür-tarih göçler ve difüzyon İLE prosesüel arkeoloji evrensel yasalar vurgular. Childe kültür-tarih İLE Binford prosesüel yaklaşımı temsil eder.
Kuasar çok parlak aktif çekirdek İLE galaksi yıldız topluluğudur. Kuasar erken evrende bol İLE genç evrenin enerjetik nesneleridir. Kuasar merkezdeki kara delik İLE madde yutarken devasa ışık yayar.
Schwarzschild kara deliği dönmez İLE Kerr kara deliği döner. Schwarzschild küresel simetri İLE Kerr eksenel simetri gösterir. Schwarzschild kuramk model İLE Kerr gerçekçi astrofizik nesnesidir.
Mümkün dünyalar mantıksal olasılıklar İLE gerçek dünya fiili durumdur. Kripke semantiği mümkün dünyalar çerçevesinde İLE modal mantık ifadelerini değerlendirir. Zorunluluk tüm mümkün dünyalarda doğruluk.
Zorunluluk başka türlü olamazlık İLE olasılık başka türlü olabilirlik kavramıdır. Modal mantık zorunlu doğruları İLE olası doğruları ayırt eder. Kripke modal mantığın semantiğini geliştirdi.
Kozmik mikrodalga arka plan Big Bang kalıntı ışıması İLE yıldız ışığı termonükleer füzyon ışımasıdır. CMB 380 bin yıl sonra İLE evrenin en eski ışığıdır. CMB homojen ve izotropik İLE erken evren kanıtıdır.
Kuark modeli ve parçacık sınıflandırması
İtme kuramı nüfus baskısı tarımı zorladı İLE çekme kuramı gıda bollağu tarımı çekici yaptı. İtme kuramı Boserup İLE çekme kuramı Braidwood tarafından savunuldu. Göbeklitepe çekme kuramıni İLE sosyal-dini ihtiyaç tarımı tetikledi destekler.
Birleşim maksimum operatörü (∨), kesişim minimum operatörü (∧) kullanır
Tümleyen 1-μ(x), fark kümeleri arasındaki çıkarma işlemi
Kesin kümede bir eleman ya üyedir ya değildir (0 veya 1) İLE bulanık kümede üyelik derecesi 0 ile 1 arasında değişir
Klasik mantık kesin doğru/yanlış değerleri kullanırken İLE bulanık mantık 0-1 arasında derecelendirilmiş üyelik değerleri kullanır
Karakteristik fonksiyon 0 veya 1 değeri alır, üyelik fonksiyonu [0,1] aralığında sürekli değerler alabilir
Etnoarkeoloji güncel toplumlardan analoji İLE deneysel arkeoloji yeniden yapılandırma deneyleridir. Etnoarkeoloji Binford'un orta menzil kuramı İLE arkeolojik kayıt yorumlanır. İki yöntem geçmiş davranış İLE farklı kanıt yolları kullanır.
Mitokondri ATP üretir İLE kloroplast fotosentez yapar
Galaksi dönme eğrisi sorunu yıldızlar çok hızlı döner İLE Newton mekaniği yavaşlama öngörür. Gözlenen hız sabittir İLE öngörülen hız azalmalıdır. Vera Rubin karanlık madde İLE bu tutarsızlığı açıkladı.
Diyet lifi bitkisel kaynaklı prebiyotik İLE sindirilemeyen karbonhidratlar daha geniş bir kategoridir. İkisi de mikrobiyota için besin İLE KZYA üretimine yol açar.
İnce bağırsak daha az bakteri yoğunluğu İLE kalın bağırsak çok yüksek bakteri yoğunluğu içerir. İnce bağırsakta 10^3-10^7 bakteri/ml İLE kalın bağırsakta 10^11-10^12 bakteri/ml bulunur.
Kanser patolojisi çalışmaları
Rekombinant DNA teknolojisi
Bulanıklaştırma (fuzzification) kesin değeri bulanık yapar İLE durulama (defuzzification) bulanık değeri kesinleştirir
Hawking ışıması kuantum etki ile buharlaşma İLE klasik kara delik hiçbir şey yaymaz.
Hawking ışıması kara delik kütlesini azaltır İLE klasik kara delik ebedidir. Hawking kuantum mekaniği ve genel görelilik birleştirdi.
Hawking radyasyonu kara deliklerin kuantum etkilerle enerji yaymasıyken, Stefan-Boltzmann klasik cadlerden termal radyasyondur
Kara delik entropisi yüzey alanı ile orantılı İLE termodinamik entropi hacim ile ilişkilidir. Kara delik entropisi Bekenstein-Hawking formülü İLE evrendeki maksimum entropi sınırını belirler. İki entropi bilgi kuramı ile bağlantılıdır.
Sugeno integrali İLE bulanık ölçü kuramı
İktidar-bilgi ilişkisi
Mamdani ve Sugeno bulanık çıkarım sistemleri
Dilsel değişken sözel ifadeler (soğuk, ılık, sıcak), sayısal değişken rakamsal değerler
Mamdani çıktıda bulanık kümeler, Sugeno çıktıda fonksiyonlar kullanır
Bilgi kaybı paradoksu kara delik bilgiyi yok eder mi İLE kuantum belirlilik bilgi korunmalıdır der. Hawking başta bilgi kaybolur İLE sonra bilgi korunur dedi. Paradoks kuantum mekaniği İLE genel görelilik çelişkisidir.
Kesikli genler İLE intron ve ekzon keşfi
Soğuk karanlık madde yavaş hareket eden parçacıklar İLE sıcak karanlık madde hızlı parçacıklardır. Soğuk karanlık madde yapı oluşumu İLE galaksi oluşumunu açıklar. Soğuk karanlık madde WIMP gibi ağır parçacıklar İLE sıcak karanlık madde nötrinolar olabilir.
Bütirat 4 karbonlu KZYA İLE asetat 2 karbonlu KZYA'dır. Bütirat kolonositlerin ana enerji kaynağı İLE asetat karaciğerde metabolize edilir. İkisi de mikrobiyota tarafından üretilir.
Kısa zincirli yağ asitleri (KZYA) mikrobiyota tarafından üretilir İLE uzun zincirli yağ asitleri diyetle alınır. KZYA bağırsak sağlığını destekler İLE kolonositler için enerji kaynağıdır.
Hipergerçeklik
Bilişsel arkeoloji zihinsel süreçler İLE davranışsal arkeoloji gözlemlenebilir eylemler inceler. Bilişsel arkeoloji sembolik düşünce İLE davranışsal arkeoloji kullanım izleri araştırır. Göbeklitepe sembolleri bilişsel İLE alet kalıntıları davranışsal arkeoloji verisidir.
Homo erectus 400 bin yıl önce Anadolu'da İLE Homo sapiens 100 bin yıl önce ortaya çıktı. Homo erectus Acheulean alet İLE Homo sapiens Mousterian ve Aurignacian alet teknolojisi kullandı. Yarımburgaz Homo erectus İLE modern insanın Anadolu geçişini gösterir.
Yarımburgaz 400 bin yıllık Homo erectus izleri İLE Karain 50 bin yıllık Homo sapiens barınağıdır. Yarımburgaz Alt Paleolitik İLE Karain Orta-Üst Paleolitik katmanlar içerir. İki mağara Anadolu prehistoryası İLE iki farklı insan türünün varlığını gösterir.
16S rRNA sadece bakteri türlerini tanımlar İLE metagenomik shotgun tüm mikroorganizma genomlarını diziler. 16S daha ucuz İLE shotgun daha ayrıntılı fonksiyonel bilgi verir.
Disbiyoz mikrobiyotanın dengesizliği İLE öbiyoz sağlıklı mikrobiyota dengesindeki durumudur. Disbiyoz hastalıklara yol açar İLE öbiyoz sağlığı korur.
İnflamatuvar bağırsak hastalığı (İBH) organik inflamasyon İLE irritabl bağırsak sendromu (İBS) fonksiyonel bir bozukluktur. İBH doku hasarı İLE İBS normal endoskopi sonuçları gösterir. İkisinde de mikrobiyota değişiklikleri görülür.
Holografik ilke bilgi yüzeyde kodlanır İLE hacimsel bilgi üç boyutta saklanır. Holografik ilke kara delik entropisi İLE yüzey-bilgi ilişkisi kurdu. İlke sicim kuramı İLE kuantum gravity ipucu verir.
Çatalhöyük duvar resimleri yerleşim içi sanat İLE mağara resimleri doğal mekanda sanattır. Çatalhöyük günlük yaşam sahneleri İLE mağara resimleri av hayvanları gösterir. İki sanat toplumsal yapı İLE farklı zihinsel dünyaları yansıtır.
Çatalhöyük bitişik evler damdan giriş İLE modern kent sokak ve kapı girişlidir. Çatalhöyük toplulukçu düzen İLE modern kent bireyci planlama gösterir. Hodder Çatalhöyük'te sosyal eşitlik İLE hiyerarşik olmayan yapı buldu.
Nöro-bulanık sinir ağları ile İLE genetik-bulanık genetik algoritmalar ile birleştirilmiş sistemler
Neolitik zihinsel devrim bilişsel ve sembolik dönüşüm İLE neolitik ekonomik devrim tarım ve hayvancılık geçişidir. Cauvin zihinsel devrim tarım öncesi İLE Childe ekonomik baskı zihinsel değişime yol açtı der. Göbeklitepe zihinsel devrim İLE geleneksel görüş ekonomik devrim önceliği verir.
Anadolu Neolitiği MÖ 9000'de yerleşik İLE Mezopotamya Neolitiği MÖ 8000'de gelişti. Anadolu kuru tarım İLE Mezopotamya sulama tarımı yaptı. Göbeklitepe Anadolu'nun İLE Mezopotamya'dan önce gelişmiş kültür merkezini gösterir.
Göbeklitepe MÖ 9600 tapınak yapısı İLE Çatalhöyük MÖ 7500 yerleşim merkezidir. Göbeklitepe avcı-toplayıcı toplum İLE Çatalhöyük tarımsal toplum ürünüdür. Göbeklitepe din-tapınak önce İLE Çatalhöyük yerleşim sonra geldi hipotezini destekler. Klaus Schmidt Göbeklitepe'de 20 yıl kazı yaptı.
Göbeklitepe T dikilitaşları MÖ 9600 İLE Stonehenge MÖ 3000 yapıldı. Göbeklitepe 6000 yıl daha eski İLE iki yapı arasında 6 bin yıllık fark var. Göbeklitepe avcı-toplayıcılar İLE Stonehenge tarımcılar inşa etti. İki yapı da astronomik gözlem içerir.
Simbiyotik probiyotik ve prebiyotiğin birlikte kullanımı İLE probiyotik yalnızca canlı bakterilerdir. Simbiyotik sinerjistik etki İLE probiyotik tek başına etkidir.
Tapınak önce hipotezi dini yapılar yerleşim öncesi İLE yerleşim önce hipotezi ekonomi dinsel yapıları doğurdu der. Göbeklitepe tapınak önce görüşünü destekler İLE geleneksel Neolitik Devrim kuramı yerleşim-tarım-din sırasını öneriyordu. Cauvin sembolik devrim İLE Childe ekonomik devrim vurgusu yaptı.
Bilinç sorunu
Hızlanan evren genişleme hızlanır İLE yavaşlayan evren çekim yavaşlatır. Hızlanan evren karanlık enerji İLE 1998'de keşfedildi. Tip Ia süpernova gözlemleri hızlanma İLE beklenmeyen sonuç verdi.
Karanlık enerji evrenin hızlanan genişlemesi İLE karanlık madde çekim kuvveti uygular. Karanlık enerji evrenin %68'i İLE karanlık madde %27'sidir. Karanlık enerji itici İLE karanlık madde çekici etki yapar.
Tip-1 tek üyelik derecesi, Tip-2 üyelik derecesinin kendisi de bulanık
Düz evren Öklid geometrisi İLE kapalı evren pozitif eğrilik gösterir. Düz evren sonsuz genişleme İLE kapalı evren büzülmeye döner. Gözlemler evren düz İLE kritik yoğunluktadır.
Mikrobiyota-immün etkileşim bağışıklık gelişimini şekillendirir İLE mikrobiyota-metabolizma etkileşim enerji dengesini etkiler. İkisi de karşılıklı düzenleyici İLE farklı mekanizmalar kullanır.
Mikrobiyota bir bölgedeki mikroorganizmaların kendisi İLE mikrobiyom bu mikroorganizmaların tüm genetik materyali ve etkileşimleridir. Mikrobiyota canlı organizmalar İLE mikrobiyom genetik bilgi ve fonksiyonel kapasitedir.
Transhümanizm
Sistem seviyesinde biyolojik analiz.
Bağırsak-beyin ekseni vagus siniri ve nörotransmitterler üzerinden iletişim İLE bağırsak-karaciğer ekseni portal ven yoluyla iletişim sağlar. İkisi de iki yönlü etkileşim İLE farklı yolaklar kullanır.
Firmicutes gram pozitif bakteriler İLE Bacteroidetes gram negatif bakterilerdir. Firmicutes/Bacteroidetes oranı obezite ile ilişkili İLE bu oranın dengesizliği metabolik hastalıklara yol açar.
Obezlerde Firmicutes/Bacteroidetes oranı yüksek İLE zayıflarda bu oran düşüktür. Obezite mikrobiyotası daha fazla enerji hasadı İLE zayıf mikrobiyotası daha az enerji hasadı sağlar.
Makine bilinci
Postbiyotikler ölü bakteriler ve metabolitleri İLE probiyotikler canlı bakterilerdir. Postbiyotikler bakteriyel ürünler İLE probiyotikler aktif mikroorganizmalardır.
Enterotip 1 Bacteroides dominant İLE enterotip 2 Prevotella dominanttır. Enterotip protein/hayvansal yağ tüketimi ile ilişkili İLE enterotip 2 karbonhidrat tüketimi ile ilişkilidir.
CRISPR-Cas9 gen düzenleme teknolojisi
CRISPR RNA kılavuzlu, ZFN protein-DNA tanıma
Fekal mikrobiyota transplantasyonu (FMT) tüm mikrobiyota topluluğunun aktarımı İLE probiyotik tedavisi seçilmiş bakterilerin verilmesidir. FMT daha kapsamlı İLE probiyotikler daha güvenli ve kolay uygulanır.
Gravitasyonel dalga uzay-zaman dalgalanması İLE elektromanyetik dalga elektrik-manyetik alan dalgasıdır. Gravitasyonel dalga kara delik çarpışması İLE LIGO 2015'te ilk kez tespit etti. İki dalga farklı etkileşim İLE evren hakkında farklı bilgi verir.
Kara delik birleşmesi sadece gravitasyonel dalga İLE nötron yıldız birleşmesi ışık ve dalga yayar. Kara delik birleşmesi sessiz elektromanyetik İLE nötron yıldız birleşmesi kilonova oluşturur. İki olay gravitasyonel dalga İLE LIGO-Virgo tarafından gözlenir.
LIGO ABD'de iki dedektör İLE Virgo İtalya'da bir dedektördür. İki sistem lazer interferometresi İLE gravitasyonel dalgaları ölçer. LIGO 2015'te ilk tespit İLE Virgo 2017'de katıldı. İki dedektör birlikte İLE dalga kaynağı konumunu belirler.
Olay Ufku Teleskobu küresel VLBI ağı İLE radyo teleskop dizisi yerel gözlemdir. EHT dünya boyutunda sanal teleskop İLE M87 kara delik ilk görüntüsü aldı. EHT 2019'da kara delik gölgesi İLE kuramları doğruladı.
Sgr A* Samanyolu merkezinde 4 milyon güneş kütlesi İLE M87 kara deliği 6,5 milyar güneş kütlesidir. Sgr A* 26 bin ışık yılı uzakta İLE M87 55 milyon ışık yılı uzaktır. İki kara delik EHT tarafından görüntülendi İLE süper kütleli kara deliklerin kanıtıdır.
Yıldız kütleli kara delik 3-100 güneş kütlesi İLE süper kütleli kara delik milyon-milyar güneş kütlesidir. Yıldız kütleli yıldız çöküşü İLE süper kütleli galaksi merkezi oluşumudur. Samanyolu merkezinde Sgr A* 4 milyon güneş kütleli süper kütleli kara deliktir.
James Webb kızılötesi gözlem İLE Hubble görünür ışık ve morötesi gözlemler yapar. James Webb 6,5 metre ayna İLE Hubble 2,4 metre aynadır. James Webb daha erken evren İLE daha uzak galaksileri görebilir. James Webb 2021'de İLE Hubble 1990'da fırlatıldı.
Kızılötesi astronomi sıcaklık ve toz içi gözlem İLE görünür ışık astronomisi yıldız ve galaksi gözlemidir. Kızılötesi erken evren İLE kırmızıya kayma nedeniyle uzak nesneler görür. James Webb kızılötesi İLE ilk galaksileri inceliyor.
Alanlara Göre Tarihsel Dağılım
Fizik Alanındaki Tarihsel Kayıtlar
| Yıl | Kavram 1 | Kavram 2 | Açıklama | Keşfeden | Dönem |
|---|---|---|---|---|---|
| -350 | Dönel Hareket | Öteleme Hareketi | Dönel eksen etrafında, öteleme doğrusal harekettir | Aristoteles | Antik Çağ |
| -350 | Basit Harmonik Hareket | Periyodik Hareket (İkili Karşılaştırma) | Basit harmonik sinüzoidal, periyodik tekrarlayan harekettir | Aristoteles | Antik Çağ |
| -100 | Manyetik Pusula (Çin) | Manyetik Pusula (Avrupa) | Çinliler pusulayi MÖ 206-220 yıllarında buldu İLE Avrupalılar 12. yüzyılda kullanmaya başladı. | Han Hanedanlığı Bilginleri | Han Hanedanlığı |
| 105 | Kağıt Yapımı | Papirüs | Çinliler kağıdı MS 105te icat etti İLE Mısırlılar papirüs kullanıyordu. | Cai Lun | Han Hanedanlığı |
| 132 | Sismograf (Çin) | Modern Sismograf | Zhang Heng ilk sismografı MS 132de yaptı İLE modern sismograflar 19. yüzyılda gelişti. | Zhang Heng | Han Hanedanlığı |
| 499 | Güneş Merkezli Sistem (Aryabhata) | Yer Merkezli Sistem (Ptolemy) | Aryabhata Dünyanın döndüğünü savundu (499) İLE Ptolemy Yer merkezli sistemi savundu. | Aryabhata | Hint Altın Çağı |
| 1015 | Fiber Optik | Bakır Kablo | Fiber optik ışıkla iletim İLE bakır kablo elektrikle | İbn-i Heysem (Alhazen) | Orta Çağ |
| 1015 | Geometrik Optik | Fiziksel Optik | Geometrik ışınlarla, fiziksel optik dalga doğasıyla ilgilenir. | İbn-i Heysem (Alhazen) | Orta Çağ |
| 1015 | ışık | görme | Görme kuramı ve ışığın doğası | İbn Heysem (Alhazen) | Klasik Dönem |
| 1015 | kamera | obscura | Karanlık oda prensibi | İbn Heysem (Alhazen) | Klasik Dönem |
| 1020 | optik | yöntem | Deneysel bilimsel yöntemin geliştirilmesi | İbn Heysem (Alhazen) | Klasik Dönem |
| 1030 | Yerçekimi | Kütle Çekim |
Dünya'nın çekimi,. İLE Genel çekim kuvveti. Özgül ağırlık ve yoğunluk ölçümleri. |
Al-Biruni | Orta Çağ, Klasik Dönem |
| 1054 | Süpernova Gözlemi (Çin) | Modern Süpernova Kuramsi | Çin astronomları 1054te süpernova gözlemledi (Yengeç Bulutsusu) İLE modern kuram 20. yüzyılda gelişti. | Song Hanedanlığı Astronomları | Song Hanedanlığı |
| 1200 | hidrolik | mekanik | Hidrolik sistemler ve mekanik düzenekler | Cezeri | Klasik Dönem |
| 1206 | robot | otomat | İlk programlanabilir robotlar ve otomatlar | Cezeri | Klasik Dönem |
| 1460 | merkür | gözlem | Merkür geçişi gözlemleri | Ali Kuşçu | Klasik Dönem |
| 1559 | saat | mekanik | Altı silindirli mekanik saat | Takiyüddin | Klasik Dönem |
| 1602 | sarkaç | periyot | Sarkaç yasaları | Galileo Galilei | Klasik Dönem |
| 1604 | serbest | düşme | Serbest düşme yasaları | Galileo Galilei | Klasik Dönem |
| 1609 | gezegen | hareket | Kepler yasaları, eliptik yörüngeler | Johannes Kepler | Klasik Dönem |
| 1610 | jupiter | uydu | Jupiter uydularının keşfi | Galileo Galilei | Klasik Dönem |
| 1611 | optik | teleskop | Astronomik teleskop geliştirilmesi | Johannes Kepler | Klasik Dönem |
| 1647 | Basınç | Yoğunluk | Basınç birim alana düşen kuvvet İLE yoğunluk birim hacimdeki kütledir | Blaise Pascal | 17. Yüzyıl |
| 1647 | basınç | sıvı | Pascal yasası, hidrolik prensip | Blaise Pascal | Klasik Dönem |
| 1676 | Potansiyel Enerji | Kinetik Enerji | Potansiyel konuma bağlı, kinetik harekete bağlı enerjidir | Gottfried Wilhelm Leibniz | 17. Yüzyıl |
| 1678 | Dalga | Tsunami | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Dalga | Akinti | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Depremde: p dalgası | S dalgası | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Renk | Işık dalgaları | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Ses | Ses dalgaları | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Akıntı | Dalga rüzgâr | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Dalga | Tidal dalgası tidal dalgaları tidal waves | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Deniz | Dalga | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Dalga | Karinti | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Denizin "kabarması" | Dalgalanması | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Dalga | Kare dalga | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Dalga | Chicama dalgaları | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1678 | Dalga | Riley dalgası/rayleigh dalgasi | - | Christiaan Huygens | Klasik Dönem |
| 1687 | Kütle | Ağırlık | Kütle madde miktarı (değişmez) İLE ağırlık kütleye etki eden yerçekimi kuvvetidir (değişir) | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1687 | Uzayzaman | Mutlak Uzay ve Zaman | Uzayzaman 4D birleşik, Newton mutlak ayrı uzay ve zamandır. | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1687 | DAlembert İlkesi | Newton Yasaları | DAlembert dinamiği statiğe çevirir (F-ma)=0, Newton F=ma. | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1687 | Süreklilik Denklemi | Momentum Denklemi | Süreklilik kütle korunumu ∇·v=0, momentum Newton 2. yasasıdır. | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1687 | Stokes Yasası | Newton Viskozite | Stokes küre sürüklemesi F=6πμrv, Newton kayma gerilmesi τ=μ(dv/dy). | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1687 | Newton Yasaları ile Lagrange ile Hamilton | Klasik Mekanik Formülasyonları | Klasik mekaniğin üç farklı matematiksel ifadesi. | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1687 | Güç | Kuvvet | Güç birim zamandaki iş İLE kuvvet ivmelenme nedeni | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1687 | Statik | Dinamik | İki farklı mekanik dalı: statik durgun cadleri İLE dinamik ise hareket eden cadleri inceler | Newton | Klasik Dönem |
| 1687 | Monte Carlo | Moleküler Dinamik | MC rastgele örnekleme istatistik, MD deterministik Newton. | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1687 | Lagrangian ile Hamiltonian ile Newtonian | Mekanik Formülasyonları | Klasik mekanik yaklaşımları. | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1695 | Kuvvet | Enerji | Kuvvet hareketi değiştiren etki İLE enerji iş yapabilme yeteneğidir | Gottfried Leibniz | 17. Yüzyıl |
| 1724 | Isı | Sıcaklık | Isı enerji aktarımı İLE sıcaklık moleküler hareket ölçüsüdür | Daniel Gabriel Fahrenheit | 18. Yüzyıl |
| 1729 | İletken | Yalıtkan | İletkenler elektriği iletir İLE yalıtkanlar iletmez | Stephen Gray | 18. Yüzyıl |
| 1738 | Bernoulli Denklemi | Navier-Stokes | Bernoulli ideal akışkan enerji, Navier-Stokes viskoz momentum korunumu. | Daniel Bernoulli | 18. Yüzyıl |
| 1738 | Bernoulli ile Pascal ile Arşimet | Akışkan Statiği Prensipleri | Sıvıların temel davranış ilkeleri. | Daniel Bernoulli | 18. Yüzyıl |
| 1738 | Bernoulli İlkesi | Pascal İlkesi | Bernoulli enerji korunumu, Pascal basınç iletimi | Daniel Bernoulli | 18. Yüzyıl |
| 1738 | Bernoulli ile Venturi ile Pitot | Akış Dinamiği | Akışkan hareket yasaları. | Daniel Bernoulli | 18. Yüzyıl |
| 1738 | bernoulli | ilkesi | Akışkan dinamiği, Bernoulli denklemi | Daniel Bernoulli | Klasik Dönem |
| 1742 | Celsius | Fahrenheit | Celsius suyun donma-kaynama 0-100 İLE Fahrenheit 32-212 | Anders Celsius | 18. Yüzyıl |
| 1750 | Euler Denklemi | Bernoulli Denklemi | Euler genel hareket denklemi, Bernoulli akım çizgisi boyunca integral. | Leonhard Euler | 18. Yüzyıl |
| 1750 | Coriolis ile Santrifüj ile Euler | Hayali Kuvvetler | Dönen referans sistemlerinde görülen kuvvetler. | Leonhard Euler | 18. Yüzyıl |
| 1750 | Euler Metodu | Runge-Kutta | Euler 1. derece O(h), RK4 4. derece O(h⁴) hassas. | Leonhard Euler | 18. Yüzyıl |
| 1772 | L2 Lagrange Noktası | Dünya Yörüngesi | L2 Lagrange noktası Dünya-Güneş dengeli konum İLE Dünya yörüngesi gezegen çevresinde dönmedir. L2 noktası 1,5 milyon km uzakta İLE kararlı gözlem sağlar. James Webb L2'de İLE Hubble Dünya yörüngesinde çalışır. | - | 18. Yüzyıl |
| 1776 | İş | Güç | İş kuvvetin yol boyunca etkisi İLE güç işin zamana oranıdır | James Watt | 18. Yüzyıl |
| 1781 | uranüs | gezegen | Uranüs gezegeninin keşfi | William Herschel | Klasik Dönem |
| 1782 | potansiyel | fark | Elektrik potansiyel farkı (Volt birimi) | Alessandro Volta | Klasik Dönem |
| 1785 | Coulomb Blockade ile Quantum Point Contact | Nano Elektronik | Nano ölçek elektron transport. | Charles-Augustin de Coulomb | 18. Yüzyıl |
| 1785 | Coulomb Kuvveti | Lorentz Kuvveti (İkili Karşılaştırma) | Coulomb durgun yükler, Lorentz hareketli yükler içindir | Charles-Augustin de Coulomb | 18. Yüzyıl |
| 1785 | Coulomb Yasası | Gauss Yasası | Coulomb noktasal yükler, Gauss kapalı yüzey akısı | Charles-Augustin de Coulomb | 18. Yüzyıl |
| 1785 | Coulomb Blokajı | Tünelleme | Coulomb tek elektron şarj e²/2C, tünelleme çok elektron. | Charles-Augustin de Coulomb | 18. Yüzyıl |
| 1785 | Coulomb Kuvveti | Lorentz Kuvveti | Coulomb durgun yükler arası, Lorentz hareketli yüke manyetik alanda etki eder. | Charles-Augustin de Coulomb | 18. Yüzyıl |
| 1796 | karadelik | öngörü | Karadelik kavramının ilk öngörüsü | Pierre-Simon Laplace | Klasik Dönem |
| 1800 | elektrik | pil | İlk elektrik pili (Volta pili) | Alessandro Volta | Klasik Dönem |
| 1800 | kızılötesi | ışın | Kızılötesi ışınların keşfi | William Herschel | 19. Yüzyıl |
| 1801 | ultraviyole | ışın | Ultraviyole ışınların keşfi | Johann Wilhelm Ritter | 19. Yüzyıl |
| 1802 | elektrokimya | pil | Kuru pil öncüsü elektrokimyasal pil | Johann Wilhelm Ritter | 19. Yüzyıl |
| 1803 | Atom ağırlığı | Atom çekirdeği | - | Dalton | 19. Yüzyıl |
| 1803 | Atom numarası | Kütle numarası | - | Dalton | 19. Yüzyıl |
| 1803 | Atom | Çekirdek | - | Dalton | 19. Yüzyıl |
| 1803 | Atom gram | Atom numarasi | - | Dalton | 19. Yüzyıl |
| 1803 | Atom(bölünemezlik) | Atome[ing.] | - | Dalton | 19. Yüzyıl |
| 1803 | Standart model | Atom altı parçacıklar | - | Dalton | 19. Yüzyıl |
| 1803 | Atom | Monad | - | Dalton | 19. Yüzyıl |
| 1803 | Atom | Bölünemeyen en küçük | - | Dalton | 19. Yüzyıl |
| 1803 | Atom | Özdecik molekül[fr.ing.]/molecule | - | Dalton | 19. Yüzyıl |
| 1820 | elektrik | manyetizma | Elektromanyetizma temelleri | André-Marie Ampère | 19. Yüzyıl |
| 1822 | Konveksiyon | Kondüksiyon | İki farklı ısı transfer yöntemi: konveksiyon akışkanlarla İLE kondüksiyon doğrudan temasta | Fourier | 19. Yüzyıl |
| 1824 | Carnot ile Otto ile Diesel ile Brayton | Termodinamik Çevrimler | Farklı ısı makinelerinin ideal çevrimleri. | Sadi Carnot | 19. Yüzyıl |
| 1824 | Carnot Çevrimi | Otto Çevrimi (İkili Karşılaştırma) | Carnot ideal ısı makinesi, Otto benzinli motor çevrimidir | Sadi Carnot | 19. Yüzyıl |
| 1824 | Carnot Verimi | Gerçek Verim | Carnot ideal maksimum, gerçek kayıplar sürtünme. | Sadi Carnot | 19. Yüzyıl |
| 1824 | Carnot Çevrimi | Otto Çevrimi | Carnot ideal kuramk, Otto benzinli motor çevrimi | Sadi Carnot | 19. Yüzyıl |
| 1827 | Gerilim | Akım | Gerilim potansiyel farkı İLE akım yük akış hızıdır | Georg Ohm | 19. Yüzyıl |
| 1827 | Ohm ile Kirchhoff ile Thevenin ile Norton | Devre Teoremleri | Elektrik devre analizi kanunları. | Georg Ohm | 19. Yüzyıl |
| 1827 | Ohm ile Joule ile Watt | Elektrik Güç Yasaları | Elektrik devrelerinde güç ve enerji ilişkileri. | Georg Ohm | 19. Yüzyıl |
| 1827 | Aharonov-Bohm Etkisi | Lorentz Kuvveti | Aharonov-Bohm etkisi potansiyelin fiziksel etkisini gösterirken İLE Lorentz kuvveti alanların doğrudan etkisidir | Georg Ohm | 19. Yüzyıl |
| 1827 | Aharonov-Bohm Etkisi | Hall Etkisi | AB kuantum faz etkisi, Hall klasik Lorentz kuvveti. | Georg Ohm | 19. Yüzyıl |
| 1827 | Casimir ile Lamb ile Aharonov-Bohm | Kuantum Vakum Etkileri | Boş uzayın kuantum etkileri. | Georg Ohm | 19. Yüzyıl |
| 1827 | Ohm Yasası | Kirchhoff Yasaları | Ohm tek eleman, Kirchhoff tüm devre analizidir | Georg Ohm | 19. Yüzyıl |
| 1827 | amper | yasası | Ampere yasası İLE elektrik akım birimi | André-Marie Ampère | 19. Yüzyıl |
| 1831 | Coulomb ile Gauss ile Ampere ile Faraday ile Maxwell | EM Temel Yasaları | Elektromanyetizmanın temel yasalarını bulan bilim insanları ve katkıları. | Michael Faraday | 19. Yüzyıl |
| 1831 | Lenz ile Faraday ile Henry | İndüksiyon Yasaları | Elektromanyetik indüksiyon prensipleri. | Michael Faraday | 19. Yüzyıl |
| 1831 | Faraday Kafesi | Manyetik Kalkan (İkili Karşılaştırma) | Faraday elektrik, manyetik kalkan manyetik alan engeller | Michael Faraday | 19. Yüzyıl |
| 1831 | Ampere Yasası | Faraday Yasası | Ampere akımın manyetik alanı, Faraday değişen manyetik alanın elektromotor kuvveti | Michael Faraday | 19. Yüzyıl |
| 1831 | Gauss Yasası | Faraday Yasası | Gauss elektrik akısı ile yük ilişkisi, Faraday değişen manyetik akı ile EMK ilişkisidir. | Michael Faraday | 19. Yüzyıl |
| 1833 | Kondüktör | İzolatör | Kondüktörler elektriği iletirken, izolatörler elektriği iletmez | Faraday | 19. Yüzyıl |
| 1836 | Sturm-Liouville | Helmholtz Denklemi | S-L özdeger problemi genel, Helmholtz ∇²ψ + k²ψ = 0. | Jacques Charles François Sturm | 19. Yüzyıl |
| 1838 | Liouville Teoremi | Enerji Korunumu | Liouville faz uzayı hacmi korunur, enerji skaler korunur. | Joseph Liouville | 19. Yüzyıl |
| 1842 | Doppler Kayması | Göreli Doppler | Klasik Doppler ses için, göreli Doppler ışık için zaman genişlemesi içerir. | Christian Doppler | 19. Yüzyıl |
| 1842 | Paralaks | Doppler Metodu | Paralaks geometrik uzaklık, Doppler radyal hız gezegen tespiti. | Christian Doppler | 19. Yüzyıl |
| 1842 | Kırmızıya Kayma ile Maviye Kayma ile Doppler | Kozmik Hareketler | Evrendeki nesnelerin hareketinin spektral etkileri. | Christian Doppler | 19. Yüzyıl |
| 1842 | Doppler ile Çerenkov ile Sonic Boom | Dalga Kaynağı Hareketli | Hareketli kaynak etkileri. | Christian Doppler | 19. Yüzyıl |
| 1843 | İş | Enerji | İş enerji aktarımı İLE enerji sistemin iş yapabilme kapasitesi | James Prescott Joule | 19. Yüzyıl |
| 1848 | Mutlak Sıcaklık | Bağıl Sıcaklık (İkili Karşılaştırma) | Mutlak Kelvin ölçeği, bağıl Celsius/Fahrenheit ölçeğidir | William Thomson (Lord Kelvin) | 19. Yüzyıl |
| 1850 | Entropi | Entalpi | Entropi düzensizlik İLE entalpi toplam enerji ölçüsüdür | Rudolf Clausius | 19. Yüzyıl |
| 1859 | Kuantum Darwinizm | Klasik Dekoherans | Kuantum Darwinizm çevre tarafından bilgi seçimiyken İLE klasik dekoherans basit faz kaybıdır | Charles Darwin | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Dalga Boyu | Frekans | Dalga boyu uzaysal periyot İLE frekans zamana göre tekrar sayısıdır | James Clerk Maxwell | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Elektrik Alan | Manyetik Alan | Elektrik alan yüklerden İLE manyetik alan hareketli yüklerden kaynaklanır | James Clerk Maxwell | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Maxwell-Boltzmann Dağılımı | Fermi-Dirac Dağılımı | Maxwell-Boltzmann klasik parçacıklar, Fermi-Dirac fermiyonlar için | James Clerk Maxwell | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Maxwell Dağılımı | Boltzmann Dağılımı | Maxwell hız dağılımı, Boltzmann enerji dağılımıdır. | James Clerk Maxwell | 19. Yüzyıl |
| 1895 | x | ışını | X-ışınlarının keşfi | Wilhelm Röntgen | 19. Yüzyıl |
| 1896 | Radyasyon ile Radyoaktivite ile Radyoliz ile Radyobiyoloji ile Radyoterapi | Radyasyon Bilimi | Radyasyonun fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkileri. | Henri Becquerel | 19. Yüzyıl |
| 1896 | Spin-Orbit Bağlaşması | Zeeman Etkisi | Spin-orbit bağlaşması elektronun iç özelliklerinin etkileşimiyken İLE Zeeman etkisi dış manyetik alanın etkisidir | Pieter Zeeman | 19. Yüzyıl |
| 1896 | Fisyon ile Füzyon ile Radyoaktivite | Nükleer Süreçler | Çekirdek enerjisi açığa çıkaran süreçler. | Henri Becquerel | 19. Yüzyıl |
| 1897 | Protonlar | Elektronlar | - | Thomson | 19. Yüzyıl |
| 1897 | Yağ damlası deneyi | Elektronun yükünün ölçülmesi | - | Thomson | 19. Yüzyıl |
| 1897 | Izoelektronik | Izotop | - | Thomson | 19. Yüzyıl |
| 1897 | Molekül | Elektron | - | Thomson | 19. Yüzyıl |
| 1897 | Işık mikroskobu | Elektron mikroskobu | - | Thomson | 19. Yüzyıl |
| 1898 | radyum | polonyum | Radyum ve polonyum elementlerinin keşfi | Marie Curie | 19. Yüzyıl |
| 1900 | Klasik Fizik | Kuantum Mekaniği | Klasik fizik makroskopik nesnelerin davranışını açıklarken İLE kuantum mekaniği atomik ve subatomik parçacıkların davranışını açıklar | Max Planck | 20. Yüzyıl |
| 1900 | Clausius ile Kelvin ile Planck | Entropi Formülasyonları | Termodinamiğin ikinci yasasının farklı ifadeleri. | Max Planck | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1903 | radyoaktivite | araştırma | Radyoaktivite araştırmaları ve kuramı | Marie Curie | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Fermiyon | Bozon | Fermiyonlar yarım spinli Pauli uyan İLE bozonlar tam spinli Bose-Einstein istatistiği. | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Newton Mekaniği | Kuantum Mekaniği | Newton makro dünyayı, kuantum mikro dünyayı tanımlar | Albert Einstein | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1905 | Özel Görelilik | Genel Görelilik | Özel sabit hızlı, genel ivmeli sistemleri inceler | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Zaman | Uzay | Einstein'ın görelilik kuramıne göre zaman ve uzay birbirinden bağımsız değildir İLE uzay-zaman sürekliliği oluşturur | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Bose-Einstein Condensate | Fermi Degenerate Gas | Bose-Einstein condensate bosonların tek kuantum durumuna yoğunlaşmasıyken İLE Fermi degenerate gas fermiyonların Pauli dışlama ile dolu durumlarıdır | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Plazma Durum | Bose-Einstein Yoğunlaşması | Plazma çok yüksek sıcaklıkta iyonlaşmış gaz haliyken, Bose-Einstein yoğunlaşması çok düşük sıcaklıkta kuantum fenomenidir | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Bose-Einstein Yoğuşması | Fermi Denizi | BEC bozonlar taban durumda, Fermi denizi fermiyonlar dolu durumlar. | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Bose-Einstein ile Fermi-Dirac ile Maxwell-Boltzmann | İstatistik Dağılımlar | Parçacıkların enerji seviyelerine dağılımı. | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Emergent Çekim | Einstein Çekim | Emergent çekim mikroskopik etkileşimlerden doğarken, Einstein çekim geometrik uzay-zaman eğriliğidir | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Röntgen ile Einstein ile Curie ile Higgs | Nobel Fizik Ödülleri | Çığır açan fizik keşifleri. | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Maxwell-Boltzmann ile Fermi-Dirac ile Bose-Einstein | Kuantum İstatistikleri | Parçacık dağılım fonksiyonları. | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1905 | Özel Görelilik ile Genel Görelilik | Einstein Kuramleri | Einstein'ın iki devrim niteliğindeki kuramı. | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1909 | Gibbs serbest enerji | Entalpi | - | Kamerlingh Onnes | 20. Yüzyıl |
| 1911 | Atom Çekirdeği | Elektron Bulutu | Çekirdek proton+nötron merkez, elektron bulutu çevredeki olasılık dağılımı. | Ernest Rutherford | 20. Yüzyıl |
| 1912 | bragg | yasası | nλ = 2d sinθ formülü, X-ışını kırınımı için temel yasa | William Lawrence Bragg | 20. Yüzyıl |
| 1913 | Bohr Modeli | Kuantum Modeli | Bohr belirli yörüngeler, kuantum modeli olasılık bulutlarıdır. | Niels Bohr | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1913 | Bohr Modeli ile Orbital Modeli ile Bulut Modeli | Atom Modelleri | Atomun tarihsel gelişimde farklı temsilleri: yörünge, orbital ve olasılık bulutu. | Niels Bohr | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1913 | x-ışını | kristalografi | X-ışınlarının kristal yapı analizinde kullanımı | William Henry Bragg | 20. Yüzyıl |
| 1913 | bragg | spektrometre | X-ışını spektrometresi geliştirilmesi | William Henry Bragg | 20. Yüzyıl |
| 1913 | kristal | yapı | X-ışını kırınımı ile kristal yapı tayini yöntemi | William Lawrence Bragg | 20. Yüzyıl |
| 1916 | Olay Ufku | Tekillik | Olay ufku dönüş noktası olmayan sınır İLE tekillik sonsuz yoğunluk noktasıdır. Olay ufku gözlemlenebilir İLE tekillik matematiksel kavramdır. Schwarzschild yarıçapı olay ufku büyüklüğü İLE tekillik merkezde yer alır. | Karl Schwarzschild | 20. Yüzyıl |
| 1917 | Kozmolojik Sabit | Kuintessans | Kozmolojik sabit sabit karanlık enerji yoğunluğu İLE kuintessans değişken karanlık enerjidir. Kozmolojik sabit Lambda İLE Einstein başlangıçta ekledi sonra çıkardı. Kozmolojik sabit basit İLE kuintessans dinamik alan kuramı gerektirir. | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1919 | Nötron[fr.] | Proton[yun.] | - | Rutherford | 20. Yüzyıl |
| 1924 | Dalga | Parçacık | Işığın ve maddenin hem dalga hem parçacık özelliği göstermesi (dalga-parçacık ikiliği) | Louis de Broglie | 20. Yüzyıl |
| 1924 | Dalga-Parçacık İkiliği | Belirsizlik İlkesi | İkilik çift doğa, belirsizlik ölçüm limitidir | Louis de Broglie | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1924 | Bozonlar | Fermiyonlar | - | Bose | 20. Yüzyıl |
| 1925 | Pauli ile Hund ile Aufbau | Elektron Dizilim İlkeleri | Atomlarda elektron yerleşiminin üç temel kuralı. | Wolfgang Pauli | 20. Yüzyıl |
| 1926 | Schrödinger Denklemi | Dirac Denklemi | Schrödinger göreli olmayan, Dirac göreli kuantum denklemidir. | Erwin Schrödinger | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1926 | Planck ile Einstein ile Bohr ile de Broglie ile Schrödinger | Kuantum Öncüleri | Kuantum mekaniğinin gelişimine katkıda bulunan beş önemli bilim insanı. | Erwin Schrödinger | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1927 | Heisenberg Belirsizliği | Pauli Dışlama İlkesi | Heisenberg konum-momentum belirsizliği, Pauli aynı kuantum durumunda iki fermiyon olamaz. | Werner Heisenberg | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1927 | Belirsizlik İlkesi | Tamamlayıcılık İlkesi | Belirsizlik konum-momentum kesinliğini sınırlar, tamamlayıcılık dalga-parçacık ikiliğini açıklar | Werner Heisenberg | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1927 | elektron | dalga | Elektronların dalga özelliği gösterdiğinin deneysel kanıtı. Kristallerden elektron kırınımı gözlemlendi. | George Paget Thomson | 20. Yüzyıl |
| 1927 | parçacık | dalga | De Broglie hipotezinin deneysel doğrulanması. Madde dalgalarının varlığının kanıtı. | George Paget Thomson | 20. Yüzyıl |
| 1927 | elektron | kırınım | Elektronların kristal örgülerinden kırınıma uğraması İLE dalga karakterinin göstergesi. | George Paget Thomson | 20. Yüzyıl |
| 1927 | Ölçüm ile Belirsizlik ile Hata | Deneysel Yöntem | Fizik deneylerinin temelleri. | Werner Heisenberg | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1928 | Madde | Antimadde | Madde pozitif enerjili İLE antimadde negatif yüklü karşı parçacıklardır | Paul Dirac | 20. Yüzyıl |
| 1928 | Bra-Ket Notasyonu | Matris Notasyonu | Bra-ket Dirac notasyonu ⟨ψ|φ⟩, matris notasyonu ψ†φ. | Paul Dirac | 20. Yüzyıl |
| 1928 | Gaz (kimyası) | Plazma (kimyası) | - | Langmuir | 20. Yüzyıl |
| 1928 | Süperkritik akişkan | Plazma | - | Langmuir | 20. Yüzyıl |
| 1928 | Plazma kimyası | Gaz plazma kimyası | - | Langmuir | 20. Yüzyıl |
| 1928 | Bloch Teoremi | Wannier Fonksiyonu | Bloch periyodik potansiyelde dalga, Wannier lokalize orbital. | Felix Bloch | 20. Yüzyıl |
| 1928 | Anyonic İstatistik | Fermi-Dirac İstatistik | Anyonic istatistik iki boyutta fraksiyonel istatistikken, Fermi-Dirac üç boyutta antadetrik istatistiktir | Paul Dirac | 20. Yüzyıl |
| 1928 | Weyl Fermiyon | Dirac Fermiyon | Weyl fermiyon kütlesiz ve tek kirallıkken İLE Dirac fermiyon kütleli ve çift kiraldir | Paul Dirac | 20. Yüzyıl |
| 1928 | dirac | denklemi | Relativistik kuantum mekaniği denklemi | Paul Dirac | 20. Yüzyıl |
| 1928 | alfa | bozunma | Alfa bozunması kuantum tünel kuramı | George Gamow | 20. Yüzyıl |
| 1928 | Çekirdek | Göze sıvısı sitoplazma cytoplasme cytoplasm | - | Langmuir | 20. Yüzyıl |
| 1928 | Majorana ile Weyl ile Dirac ile Anyons | Egzotik Kuasiparçacıklar | Topoljik madde fiziği. | Paul Dirac | 20. Yüzyıl |
| 1929 | Hubble Yasası | Kepler Yasaları | Hubble evren genişlemesi v=H₀d, Kepler gezegen yörüngeleri. | Edwin Hubble | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1931 | pozitron | tahmin | Antimadde (pozitron) varlığının kuramk tahmini | Paul Dirac | 20. Yüzyıl |
| 1932 | Kuyruklu yıldızlar | Nötron yıldızları | - | James Chadwick | 20. Yüzyıl |
| 1933 | Karanlık Madde | Baryonik Madde | Karanlık madde ışık yaymaz ve soğurmaz İLE baryonik madde normal atomik maddedir. Karanlık madde evrenin %27'si İLE baryonik madde %5'idir. Karanlık madde sadece yerçekimi etkisi İLE galaksi dönme eğrilerinde gözlenir. | Fritz Zwicky | 20. Yüzyıl |
| 1936 | Gravitasyonel Mercekleme | Optik Mercek | Gravitasyonel mercekleme kütle ışığı büker İLE optik mercek cam ışığı kırar. Gravitasyonel mercekleme Einstein genel göreliliği İLE karanlık madde dağılımını gösterir. İki mercek ışık yolunu değiştirir İLE farklı mekanizmalar kullanır. | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1938 | Tip Ia Süpernova | Tip II Süpernova | Tip Ia süpernova beyaz cüce patlaması İLE Tip II süpernova kütleli yıldız çöküşüdür. Tip Ia standart mum İLE kozmolojik uzaklık ölçer. Tip Ia karbon-oksijen beyaz cüce İLE Tip II hidrojen zarfı içerir. | - | 20. Yüzyıl |
| 1942 | Fisyon | Füzyon | Fisyon ağır çekirdek bölünmesi İLE füzyon hafif çekirdek birleşmesidir. | Enrico Fermi | 20. Yüzyıl |
| 1943 | Aktif Galaktik Çekirdek | Normal Galaksi Çekirdeği | Aktif galaktik çekirdek parlak enerji salınımı İLE normal galaksi çekirdeği sönük merkezdir. Aktif çekirdek süper kütleli kara delik beslenme İLE devasa enerji üretir. Kuasarlar ve blazarlar aktif çekirdek İLE en parlak evren nesneleridir. | - | 20. Yüzyıl |
| 1947 | İletken | Yarıiletken | İletkenler elektriği kolayca iletir İLE yarıiletkenler belirli koşullarda iletir | Bardeen | 20. Yüzyıl |
| 1948 | Casimir Etkisi | Van der Waals Kuvveti | Casimir etkisi vakum dalgalanmalarından kaynaklanan kuvvetken, Van der Waals moleküler elektrik dipol etkileşimidir | Hendrik Casimir | 20. Yüzyıl |
| 1948 | feynman | diyagramı | Kuantum elektrodinamiği için Feynman diyagramları | Richard Feynman | 20. Yüzyıl |
| 1948 | büyük | patlama | Big Bang kuramı ve kozmik mikrodalga arka plan | George Gamow | 20. Yüzyıl |
| 1949 | kuantum | elektrodinamik | QED kuramınin geliştirilmesi | Richard Feynman | 20. Yüzyıl |
| 1952 | çekirdek | model | Atomik çekirdeğin kollektif modeli | Aage Bohr | 20. Yüzyıl |
| 1952 | çekirdek | deformasyon | Deforme çekirdek modeli ve dönen çekirdekler | Aage Bohr | 20. Yüzyıl |
| 1961 | sekizli | yol | Sekizli yol parçacık organizasyonu | Murray Gell-Mann | 20. Yüzyıl |
| 1962 | Josephson Etkisi | Tünel Etkisi | Josephson süperiletken tünelleme, normal kuantum tünelleme. | Brian Josephson | 20. Yüzyıl |
| 1963 | Schwarzschild Kara Deliği | Kerr Kara Deliği | Schwarzschild kara deliği dönmez İLE Kerr kara deliği döner. Schwarzschild küresel simetri İLE Kerr eksenel simetri gösterir. Schwarzschild kuramk model İLE Kerr gerçekçi astrofizik nesnesidir. | Roy Kerr | 20. Yüzyıl |
| 1963 | Kuasar | Galaksi | Kuasar çok parlak aktif çekirdek İLE galaksi yıldız topluluğudur. Kuasar erken evrende bol İLE genç evrenin enerjetik nesneleridir. Kuasar merkezdeki kara delik İLE madde yutarken devasa ışık yayar. | - | 20. Yüzyıl |
| 1964 | kuark | model | Kuark modeli ve parçacık sınıflandırması | Murray Gell-Mann | 20. Yüzyıl |
| 1964 | Kozmik Mikrodalga Arka Plan | Yıldız Işığı | Kozmik mikrodalga arka plan Big Bang kalıntı ışıması İLE yıldız ışığı termonükleer füzyon ışımasıdır. CMB 380 bin yıl sonra İLE evrenin en eski ışığıdır. CMB homojen ve izotropik İLE erken evren kanıtıdır. | - | 20. Yüzyıl |
| 1970 | Galaksi Dönme Eğrisi Sorunu | Newton Mekaniği Öngörüsü | Galaksi dönme eğrisi sorunu yıldızlar çok hızlı döner İLE Newton mekaniği yavaşlama öngörür. Gözlenen hız sabittir İLE öngörülen hız azalmalıdır. Vera Rubin karanlık madde İLE bu tutarsızlığı açıkladı. | Vera Rubin | 20. Yüzyıl |
| 1974 | Hawking Radyasyonu | Stefan-Boltzmann Kanunu | Hawking radyasyonu kara deliklerin kuantum etkilerle enerji yaymasıyken, Stefan-Boltzmann klasik cadlerden termal radyasyondur | Stephen Hawking | 20. Yüzyıl |
| 1974 | Hawking Işıması | Klasik Kara Delik |
Hawking ışıması kuantum etki ile buharlaşma İLE klasik kara delik hiçbir şey yaymaz. Hawking ışıması kara delik kütlesini azaltır İLE klasik kara delik ebedidir. Hawking kuantum mekaniği ve genel görelilik birleştirdi. |
Stephen Hawking | 20. Yüzyıl |
| 1974 | Kara Delik Entropi | Termodinamik Entropi | Kara delik entropisi yüzey alanı ile orantılı İLE termodinamik entropi hacim ile ilişkilidir. Kara delik entropisi Bekenstein-Hawking formülü İLE evrendeki maksimum entropi sınırını belirler. İki entropi bilgi kuramı ile bağlantılıdır. | Stephen Hawking | 20. Yüzyıl |
| 1976 | Bilgi Kaybı Paradoksu | Kuantum Belirlilik | Bilgi kaybı paradoksu kara delik bilgiyi yok eder mi İLE kuantum belirlilik bilgi korunmalıdır der. Hawking başta bilgi kaybolur İLE sonra bilgi korunur dedi. Paradoks kuantum mekaniği İLE genel görelilik çelişkisidir. | Stephen Hawking | 20. Yüzyıl |
| 1980 | Soğuk Karanlık Madde | Sıcak Karanlık Madde | Soğuk karanlık madde yavaş hareket eden parçacıklar İLE sıcak karanlık madde hızlı parçacıklardır. Soğuk karanlık madde yapı oluşumu İLE galaksi oluşumunu açıklar. Soğuk karanlık madde WIMP gibi ağır parçacıklar İLE sıcak karanlık madde nötrinolar olabilir. | - | 20. Yüzyıl |
| 1993 | Holografik İlke | Hacimsel Bilgi | Holografik ilke bilgi yüzeyde kodlanır İLE hacimsel bilgi üç boyutta saklanır. Holografik ilke kara delik entropisi İLE yüzey-bilgi ilişkisi kurdu. İlke sicim kuramı İLE kuantum gravity ipucu verir. | - | 20. Yüzyıl |
| 1998 | Karanlık Enerji | Karanlık Madde | Karanlık enerji evrenin hızlanan genişlemesi İLE karanlık madde çekim kuvveti uygular. Karanlık enerji evrenin %68'i İLE karanlık madde %27'sidir. Karanlık enerji itici İLE karanlık madde çekici etki yapar. | Saul Perlmutter | 20. Yüzyıl |
| 1998 | Hızlanan Evren | Yavaşlayan Evren | Hızlanan evren genişleme hızlanır İLE yavaşlayan evren çekim yavaşlatır. Hızlanan evren karanlık enerji İLE 1998'de keşfedildi. Tip Ia süpernova gözlemleri hızlanma İLE beklenmeyen sonuç verdi. | Saul Perlmutter | 20. Yüzyıl |
| 2000 | Düz Evren | Kapalı Evren | Düz evren Öklid geometrisi İLE kapalı evren pozitif eğrilik gösterir. Düz evren sonsuz genişleme İLE kapalı evren büzülmeye döner. Gözlemler evren düz İLE kritik yoğunluktadır. | - | 21. Yüzyıl |
| 2015 | Gravitasyonel Dalga | Elektromanyetik Dalga | Gravitasyonel dalga uzay-zaman dalgalanması İLE elektromanyetik dalga elektrik-manyetik alan dalgasıdır. Gravitasyonel dalga kara delik çarpışması İLE LIGO 2015'te ilk kez tespit etti. İki dalga farklı etkileşim İLE evren hakkında farklı bilgi verir. | - | 21. Yüzyıl |
| 2015 | LIGO | Virgo | LIGO ABD'de iki dedektör İLE Virgo İtalya'da bir dedektördür. İki sistem lazer interferometresi İLE gravitasyonel dalgaları ölçer. LIGO 2015'te ilk tespit İLE Virgo 2017'de katıldı. İki dedektör birlikte İLE dalga kaynağı konumunu belirler. | - | 21. Yüzyıl |
| 2015 | Kara Delik Birleşmesi | Nötron Yıldız Birleşmesi | Kara delik birleşmesi sadece gravitasyonel dalga İLE nötron yıldız birleşmesi ışık ve dalga yayar. Kara delik birleşmesi sessiz elektromanyetik İLE nötron yıldız birleşmesi kilonova oluşturur. İki olay gravitasyonel dalga İLE LIGO-Virgo tarafından gözlenir. | - | 21. Yüzyıl |
| 2019 | Olay Ufku Teleskobu | Radyo Teleskop Dizisi | Olay Ufku Teleskobu küresel VLBI ağı İLE radyo teleskop dizisi yerel gözlemdir. EHT dünya boyutunda sanal teleskop İLE M87 kara delik ilk görüntüsü aldı. EHT 2019'da kara delik gölgesi İLE kuramları doğruladı. | - | 21. Yüzyıl |
| 2020 | Yıldız Kütleli Kara Delik | Süper Kütleli Kara Delik | Yıldız kütleli kara delik 3-100 güneş kütlesi İLE süper kütleli kara delik milyon-milyar güneş kütlesidir. Yıldız kütleli yıldız çöküşü İLE süper kütleli galaksi merkezi oluşumudur. Samanyolu merkezinde Sgr A* 4 milyon güneş kütleli süper kütleli kara deliktir. | Andrea Ghez | 21. Yüzyıl |
| 2020 | Sagittarius A* (Sgr A*) | M87 Kara Deliği | Sgr A* Samanyolu merkezinde 4 milyon güneş kütlesi İLE M87 kara deliği 6,5 milyar güneş kütlesidir. Sgr A* 26 bin ışık yılı uzakta İLE M87 55 milyon ışık yılı uzaktır. İki kara delik EHT tarafından görüntülendi İLE süper kütleli kara deliklerin kanıtıdır. | Andrea Ghez | 21. Yüzyıl |
| 2021 | James Webb Uzay Teleskobu | Hubble Uzay Teleskobu | James Webb kızılötesi gözlem İLE Hubble görünür ışık ve morötesi gözlemler yapar. James Webb 6,5 metre ayna İLE Hubble 2,4 metre aynadır. James Webb daha erken evren İLE daha uzak galaksileri görebilir. James Webb 2021'de İLE Hubble 1990'da fırlatıldı. | John Mather | 21. Yüzyıl |
| 2021 | Kızılötesi Astronomi | Görünür Işık Astronomisi | Kızılötesi astronomi sıcaklık ve toz içi gözlem İLE görünür ışık astronomisi yıldız ve galaksi gözlemidir. Kızılötesi erken evren İLE kırmızıya kayma nedeniyle uzak nesneler görür. James Webb kızılötesi İLE ilk galaksileri inceliyor. | John Mather | 21. Yüzyıl |
Kimya Alanındaki Tarihsel Kayıtlar
| Yıl | Kavram 1 | Kavram 2 | Açıklama | Keşfeden | Dönem |
|---|---|---|---|---|---|
| -400 | Atom | Molekül | Atom elementin en küçük birimi İLE molekül bileşiğin en küçük birimidir | Demokritos | Antik Çağ |
| -300 | Çelik Üretimi (Wootz) | Avrupa Çelik Üretimi | Hint Wootz çeliği yüksek karbonlu çelik İLE Avrupa çeliği sonradan geliştirildi. | Hint Demirciler | Maurya İmparatorluğu |
| 600 | Porselen Üretimi | Seramik Üretimi | Porselen yüksek sıcaklıkta pişirilen ince seramik İLE seramik daha düşük sıcaklıkta üretilir. | Çin Ustalar | Tang Hanedanlığı |
| 780 | Asit | Baz | Asitler proton (H+) veren İLE bazlar ise proton alan maddelerdir. | Cabir ibn Hayyan (Geber) | Orta Çağ |
| 790 | damıtma | saflaştırma | Damıtma yöntemleri ve saflaştırma teknikleri | Cabir bin Hayyan | Klasik Dönem |
| 850 | Barut (Çin) | Modern Patlayıcılar | Çinliler barutu 9. yüzyılda keşfetti İLE modern patlayıcılar 19. yüzyılda geliştirildi. | Tang Hanedanlığı Simyacıları | Tang Hanedanlığı |
| 875 | alkol | damıtma | Alkolün damıtılması ve saflaştırılması | Razi | Klasik Dönem |
| 880 | sülfürik | asit | Sülfürik asit üretimi | Razi | Klasik Dönem |
| 900 | Alkol | Eter | Alkol -OH grubu içerir İLE eter R-O-R yapısındadır | Al-Razi | Orta Çağ |
| 1687 | MD Simülasyon | Monte Carlo | MD deterministik Newton, MC stokastik örnekleme. | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1687 | BFGS | Newton-Raphson | BFGS quasi-Newton yaklaşık, N-R tam Hessian. | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1777 | Oksitleyici | İndirgen | Oksitleyici elektron alırken, indirgen elektron verir | Antoine Lavoisier | 18. Yüzyıl |
| 1798 | Form | Amorf | - | Martin Heinrich Klaproth | Klasik Dönem |
| 1798 | Morf | Amorf | - | Martin Heinrich Klaproth | Klasik Dönem |
| 1799 | Young Denklemi | Laplace Basıncı | Young katı-sıvı denge, Laplace eğri yüzey ΔP = 2γ/r. | Pierre-Simon Laplace | 18. Yüzyıl |
| 1803 | Kuvvetli Asit | Zayıf Asit | Kuvvetli tam iyonlaşır, zayıf kısmen iyonlaşır | John Dalton | 19. Yüzyıl |
| 1803 | henry | yasası | Gazların çözünürlüğü yasası | William Henry | 19. Yüzyıl |
| 1811 | Mol | Avogadro Sayısı | Mol ve Avogadro Sayısı arasındaki ilişki | Amedeo Avogadro | 19. Yüzyıl |
| 1811 | Mol | Molekül | Mol madde miktarı birimi (6.02×10²³) İLE molekül tek parçacıktır | Amedeo Avogadro | 19. Yüzyıl |
| 1822 | Fick Yasaları | Fourier Yasası | Fick kütle difüzyonu J = -D∇C, Fourier ısı iletimi. | Joseph Fourier | 19. Yüzyıl |
| 1824 | Reversible | İrreversible | Geri dönüşümlü reaksiyonlar iki yönde, geri dönüşümsüz tek yönde ilerler | Carnot | 19. Yüzyıl |
| 1827 | Tafel Denklemi | Ohm Yasası | Tafel elektrokimya η = a + blogj, Ohm lineer V = IR. | Georg Ohm | 19. Yüzyıl |
| 1828 | Organik Kimya | İnorganik Kimya | Organik karbon bileşikleri, inorganik diğer elementlerin kimyasıdır | Friedrich Wöhler | 19. Yüzyıl |
| 1831 | Faraday ile Coulomb ile Ampere | Elektrokimya Yasaları | Elektrik ve kimyasal değişim ilişkileri. | Michael Faraday | 19. Yüzyıl |
| 1834 | Katot | Anot | Elektrolizde katot negatif elektrot İLE anot pozitif elektrottur | Faraday | 19. Yüzyıl |
| 1834 | Clausius-Clapeyron | Antoine Denklemi | C-C faz dengesi kuramk, Antoine ampirik buhar basıncı. | Benoît Clapeyron | 19. Yüzyıl |
| 1838 | Allotrop | İzomer | Allotroplar aynı elementin farklı formları, izomerler aynı formülün farklı yapıları | Berzelius | 19. Yüzyıl |
| 1857 | karbon | değerlik | Karbonun dört değerlikli olması | August Kekulé | 19. Yüzyıl |
| 1860 | sentez | organik | Organik sentez yöntemleri | Pierre Eugène Marcellin Berthelot | 19. Yüzyıl |
| 1861 | Koloidal | Gerçek Çözelti | Koloidal çözeltilerde parçacıklar 1-1000 nm arası, gerçek çözeltilerde moleküler boyutta | Graham | 19. Yüzyıl |
| 1865 | benzen | halka | Benzen halka yapısı İLE Kekulé yapısı | August Kekulé | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Maxwell-Boltzmann | Fermi-Dirac | M-B klasik parçacıklar, F-D fermiyonlar Pauli. | James Clerk Maxwell | 19. Yüzyıl |
| 1869 | Markovnikov ile Zaitsev ile Hofmann | Organik Kimya Kuralları | Reaksiyon yön tahmin kuralları. | Vladimir Markovnikov | 19. Yüzyıl |
| 1869 | Markovnikov ile Anti-Markovnikov ile Zaitsev | Organik Kurallar | Organik reaksiyonlarda ürün dağılımını belirleyen kurallar. | Vladimir Markovnikov | 19. Yüzyıl |
| 1869 | periyodik | tablo | Elementlerin periyodik tablosu | Dmitri Mendeleev | 19. Yüzyıl |
| 1869 | Markovnikov | Anti-Markovnikov | Markovnikov H çok H'liye İLE anti-Markovnikov tersinedir | Vladimir Markovnikov | 19. Yüzyıl |
| 1869 | Markovnikov Kuralı | Anti-Markovnikov | Markovnikov H zengin karbona, anti-Markovnikov peroksit ile ters. | Vladimir Markovnikov | 19. Yüzyıl |
| 1871 | element | tahmin | Bilinmeyen elementlerin özelliklerini tahmin | Dmitri Mendeleev | 19. Yüzyıl |
| 1873 | İdeal ile Reel ile Van der Waals | Gaz Yasaları | Gaz davranışı modelleri. | Johannes van der Waals | 19. Yüzyıl |
| 1873 | İyonik ile Kovalent ile Metalik ile Van der Waals | Kimyasal Bağlar | Atomlar arası bağ türleri. | Johannes van der Waals | 19. Yüzyıl |
| 1873 | İyonik ile Kovalent ile Metalik ile Van der Waals | Kimyasal Bağ Türleri | Atomları bir arada tutan dört temel bağ türü. | Johannes van der Waals | 19. Yüzyıl |
| 1873 | İdeal ile Gerçek ile Van der Waals | Gaz Davranışları | Gazların farklı koşullardaki davranış modelleri. | Johannes van der Waals | 19. Yüzyıl |
| 1873 | Hidrojen Bağı | Van der Waals Bağı | Hidrojen bağı H-F/O/N arası, Van der Waals genel zayıf etkileşim | Johannes van der Waals | 19. Yüzyıl |
| 1875 | zaitsev | kuralı | Eliminasyon reaksiyonlarında Zaitsev kuralı | Alexander Zaitsev | 19. Yüzyıl |
| 1876 | Homojen | Heterojen | Homojen karışımlar tek fazlı İLE heterojen karışımlar çok fazlıdır | Gibbs | 19. Yüzyıl |
| 1876 | Gibbs Enerjisi | Helmholtz Enerjisi | Gibbs sabit P, Helmholtz sabit V'de iş potansiyelidir | Josiah Willard Gibbs | 19. Yüzyıl |
| 1876 | Enthalpy ile Entropy ile Gibbs | Termodinamik Fonksiyonlar | Enerji ve düzensizlik ölçüleri. | Josiah Willard Gibbs | 19. Yüzyıl |
| 1876 | Gibbs-Duhem | Gibbs-Helmholtz | G-D kompozisyon ilişkisi, G-H sıcaklık bağımlılığı. | Josiah Willard Gibbs | 19. Yüzyıl |
| 1881 | termokimya | kalorimetre | Bomba kalorimetre | Pierre Eugène Marcellin Berthelot | 19. Yüzyıl |
| 1884 | Le Chatelier İlkesi | Denge Sabiti | Le Chatelier dengeyi bozan etkiye karşı tepki öngörür, denge sabiti dengenin konumunu belirler | Henry Le Chatelier | 19. Yüzyıl |
| 1884 | Le Chatelier İlkesi | Arrhenius Denklemi | Le Chatelier denge kayması, Arrhenius hız-sıcaklık ilişkisi | Henry Le Chatelier | 19. Yüzyıl |
| 1884 | Van"t Hoff Denklemi | Le Chatelier İlkesi | Van"t Hoff K(T) nicel, Le Chatelier nitel tahmin. | Jacobus Henricus van 't Hoff | 19. Yüzyıl |
| 1887 | Arrhenius ile Eyring ile Marcus | Kinetik Kuramler | Reaksiyon hızlarını açıklayan kuramlar. | Svante Arrhenius | 19. Yüzyıl |
| 1887 | Elektrolit | Non-elektrolit | Elektrolitler suda çözünürken iyonlaşır İLE non-elektrolitler iyonlaşmaz | Arrhenius | 19. Yüzyıl |
| 1887 | Arrhenius Denklemi | Eyring Denklemi | Arrhenius k=Ae^(-Ea/RT), Eyring geçiş durumu kuramı. | Svante Arrhenius | 19. Yüzyıl |
| 1887 | Raoult Yasası | Henry Yasası | Raoult uçucu bileşenler, Henry gaz çözünürlüğü | François-Marie Raoult | 19. Yüzyıl |
| 1889 | nernst | denklemi | Elektrokimyasal pil potansiyeli hesaplama denklemi | Walther Nernst | 19. Yüzyıl |
| 1889 | Nernst Denklemi | Butler-Volmer | Nernst denge potansiyeli, Butler-Volmer akım-aşırıgerilim. | Walther Nernst | 19. Yüzyıl |
| 1900 | Grignard Reaktifi | Organolityum | Grignard RMgX daha kararlı, organolityum RLi daha reaktif. | Victor Grignard | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1905 | Mark-Houwink | Einstein Viskozite | M-H [η] = KM^a, Einstein küre η/η₀ = 1 + 2.5φ. | Albert Einstein | 20. Yüzyıl |
| 1906 | termodinamik | yasa | Termodinamiğin üçüncü yasası | Walther Nernst | 20. Yüzyıl |
| 1923 | Lewis ile Brønsted-Lowry ile Arrhenius | Asit-Baz Kuramleri | Asit ve bazların üç farklı tanımı. | Johannes Brønsted & Thomas Lowry | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1923 | Lewis Asidi | Bronsted Asidi | Lewis elektron alıcı, Bronsted proton vericidir | Walter Gilbert | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1925 | Pauli Paramagnetik | Curie Paramagnetik | Pauli metal serbest elektron, Curie lokalize spin. | Wolfgang Pauli | 20. Yüzyıl |
| 1932 | Elektronegatiflik | Elektropozitiflik | Elektronegatiflik elektron çekme İLE elektropozitiflik elektron verme eğilimi | Wolfgang Pauli | 20. Yüzyıl |
| 1951 | karbon | fiber | Karbon mikro yapıları araştırması | Rosalind Franklin | 20. Yüzyıl |
| 1980 | Bütirat | Asetat | Bütirat 4 karbonlu KZYA İLE asetat 2 karbonlu KZYA'dır. Bütirat kolonositlerin ana enerji kaynağı İLE asetat karaciğerde metabolize edilir. İkisi de mikrobiyota tarafından üretilir. | - | Modern Dönem |
Biyoloji Alanındaki Tarihsel Kayıtlar
| Yıl | Kavram 1 | Kavram 2 | Açıklama | Keşfeden | Dönem |
|---|---|---|---|---|---|
| -40000 | Simgesel Düşünce | Somut Düşünce |
Soyut kavramlar. İLE Doğrudan algılanan nesnelerdir. Üst Paleolitik'te gelişti. İLE Mağara sanatı ve ritüeller ortaya çıktı. Göbeklitepe ve gelişmiş simgesel düşünce. İLE Toplayıcı-avcılarda soyutlama yetisi gösterir. |
- | Paleolitik Çağ |
| -10000 | Evcilleştirme (Bitki) | Evcilleştirme (Hayvan) | Bitki evcilleştirmesi tahıl seçimi İLE hayvan evcilleştirmesi davranış kontrolüdür. Bitki evcilleştirmesi MÖ 10000 İLE hayvan evcilleştirmesi MÖ 9000 başladı. İki süreç Neolitik Devrimi İLE tarımsal toplum temelini attı. | - | Neolitik Çağ |
| -10000 | Animizm | Politeizm | Animizm doğa güçlerine ruh atfı İLE politeizm çok tanrılı inanç sistemidir. Animizm avcı-toplayıcı İLE politeizm tarımsal toplumların inancıdır. Göbeklitepe hayvan sembolleri animizm İLE Çatalhöyük ana tanrıça figürleri politeizm geçişini gösterebilir. | - | Neolitik Çağ |
| -10000 | Şamanizm | Organize Din | Şamanizm bireysel aracılık İLE organize din kurumsal yapıdır. Şamanizm avcı-toplayıcı İLE organize din tarımsal toplumların dinidir. Göbeklitepe ritüel alanı şamanizm İLE organize din arasında geçiş olabilir. | - | Neolitik Çağ |
| -9500 | Çanak Çömleksiz Neolitik A | Çanak Çömleksiz Neolitik B | Çanak Çömleksiz Neolitik A (PPNA) ilk yerleşim İLE Çanak Çömleksiz Neolitik B (PPNB) gelişmiş tarımdır. PPNA MÖ 9500-8700 İLE PPNB MÖ 8700-6500 dönemidir. Göbeklitepe PPNA İLE Çatalhöyük PPNB dönemine aittir. | - | Neolitik Çağ |
| -9000 | Basit Toplum | Karmaşık Toplum | Basit toplum eşitlikçi küçük gruplar İLE karmaşık toplum hiyerarşik büyük yapılardır. Basit toplum avcı-toplayıcı İLE karmaşık toplum tarımsal-kentsel toplumdur. Göbeklitepe anıtsal mimari İLE basit toplumda karmaşıklık gösterir. | - | Neolitik Çağ |
| -7000 | Şeflik | Devlet | Şeflik kişisel otorite İLE devlet kurumsal otoritedir. Şeflik Neolitik İLE devlet Bronz Çağı'nda ortaya çıktı. Çatalhöyük şeflik öncesi İLE eşitlikçi yapı gösterir. | - | Neolitik Çağ |
| -200 | Ayurveda Tıbbı | Hipokrat Tıbbı | Ayurveda dosha dengesi üzerine kuruludur İLE Hipokrat tıbbı dört sıvı kuramıne dayanır. | Charaka | Vedik Dönem |
| -100 | Akupunktur | Modern Ağrı Tedavisi | Akupunktur enerji meridyenlerine iğne batırma İLE modern tedavi ilaç ve cerrahi kullanır. | Çin Hekimleri | Han Hanedanlığı |
| 900 | çiçek | kızamık | Çiçek ve kızamık ayrımı | Razi | Klasik Dönem |
| 1000 | Varyolasyon (Çin) | Aşılama (Jenner) | Çinliler 10. yüzyılda varyolasyon yaptı İLE Jenner 1796da modern aşıyı geliştirdi. | Song Hanedanlığı Hekimleri | Song Hanedanlığı |
| 1025 | tıp | felsefe | Tıp ve felsefeyi birleştiren bütüncül yaklaşım | İbn Sina (Avicenna) | Klasik Dönem |
| 1162 | tıp | anatomi | Kulliyyat fi-Tibb, tıp ansiklopedisi | İbn Rüşd (Averroes) | Klasik Dönem |
| 1628 | Sindirim ile Solunum ile Dolaşım ile Boşaltım ile Üreme | Temel Yaşam İşlevleri | Canlıların hayatta kalması ve devamı için gerekli beş temel sistem. | William Harvey | Rönesans |
| 1665 | Prokaryot Göze | Ökaryot Göze | Prokaryot gözelerde çekirdek zarı yoktur, ökaryot gözelerde ise çekirdek zarı vardır. | Robert Hooke | 17. Yüzyıl |
| 1676 | Bakteri | Virüs | Bakteri canlı göze İLE virüs canlı değil | Antonie van Leeuwenhoek | Aydınlanma Çağı |
| 1683 | Oral Mikrobiyota | Bağırsak Mikrobiyotası | Oral mikrobiyota ağız boşluğunda İLE bağırsak mikrobiyotası gastrointestinal sistemde bulunur. Oral mikrobiyota aerobik koşullar İLE bağırsak mikrobiyotası anaerobik koşullar içerir. İkisi de sindirim sisteminin parçası İLE farklı çevre koşullarına sahiptir. | Antonie van Leeuwenhoek | 17. Yüzyıl |
| 1735 | taksonomi | sınıflandırma | Biyolojik sınıflandırma sistemi | Carl Linnaeus | Klasik Dönem |
| 1753 | binomial | adlendirme | İkili adlendirme sistemi | Carl Linnaeus | Klasik Dönem |
| 1809 | evrim | kuram | İlk evrim kuramı İLE kazanılmış özellikler | Jean-Baptiste Lamarck | 19. Yüzyıl |
| 1842 | dinozor | terim | Dinozor terimini tanımlayan | Richard Owen | 19. Yüzyıl |
| 1843 | homoloji | analoji | Homoloji ve analoji ayrımı | Richard Owen | 19. Yüzyıl |
| 1847 | Lohusa Humması Önleme | Modern Enfeksiyon Kontrolü | Semmelweis el yıkama ile lohusa hummasını önledi İLE modern enfeksiyon kontrolü çok boyutlu yaklaşım kullanır. Semmelweis 1847'de el yıkamanın önemini kanıtladı İLE ancak mikrop kuramı kabul edildikten sonra anlaşıldı. Semmelweis zamanında reddedildi İLE ölümünden sonra haklılığı anlaşıldı. | Ignaz Semmelweis | 19. Yüzyıl |
| 1855 | Ekzokrin | Endokrin | Ekzokrin bezler kanallarla İLE endokrin bezler doğrudan kana salgı yapar | Bernard | 19. Yüzyıl |
| 1857 | Fermantasyon (Pasteur) | Kimyasal Reaksiyon Kuramsi | Pasteur fermantasyonun canlı mikroorganizmalar tarafından gerçekleştiğini İLE kimyacılar fermantasyonun sadece kimyasal reaksiyon olduğunu savunmuştu. Pasteur maya hücrelerinin canlı olduğunu İLE fermantasyonun biyolojik bir süreç olduğunu kanıtladı. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1857 | Fermantasyon (Süt) | Bozulma (Süt) | Fermantasyon yararlı bakterilerin kontrollü üremesi İLE bozulma istenmeyen mikroorganizmaların üremesidir. Fermantasyon yoğurt ve peynir üretir İLE bozulma gıdayı kullanılamaz hale getirir. Pasteur fermantasyonu kontrol etmeyi öğretti İLE gıda endüstrisini dönüştürdü. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1859 | Kuğu Boyunlu Balon Deneyi | Spontan Üreme İddiaları | Kuğu boyunlu balon deneyi mikropların havada olduğunu kanıtlar İLE spontan üreme iddiaları canlıların kendiliğinden oluştuğunu savunur. Pasteur balonun boynu kırılınca mikroorganizmaların içeri girdiğini gösterdi İLE spontan üremenin olmadığını ispatladı. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1859 | Ekosistem | Habitat | Ekosistem canlı-cansız bütünü İLE habitat yaşam alanıdır | Jacques Charles | 19. Yüzyıl |
| 1859 | Vitalizm ile Mekanizm ile Darwinizm ile Moleküler | Biyoloji Tarihsel Evrimi | Biyolojik düşüncenin evrimi. | Jacques Charles | 19. Yüzyıl |
| 1859 | Darwinian Evrim | Lamarckian Evrim | Darwin doğal seçilim, Lamarck kazanılmış özellik. | Jacques Charles | 19. Yüzyıl |
| 1860 | Mikrop Kuramsi | Miasma Kuramsi | Mikrop kuramı hastalıkların spesifik mikroorganizmalar tarafından oluştuğunu İLE miasma kuramı hastalıkların kötü hava ve kokulardan kaynaklandığını iddia eder. Mikrop kuramı bilimsel kanıta dayalı İLE miasma kuramı gözleme dayalı yanlış bir hipotezdir. Pasteur ve Koch mikrop kuramıni kanıtladı. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1860 | Patojen Mikroorganizma | Kommensal Mikroorganizma | Patojen hastalık yapan mikroorganizma İLE kommensal zararsız yaşayan mikroorganizmadır. Patojen vücuda zarar verir İLE kommensal hatta faydalı olabilir. Pasteur patojenleri tanımladı İLE bağırsak mikrobiyotasının çoğu kommensaldir. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1860 | Pasteur Dönemi Mikrobiyoloji | Modern Moleküler Mikrobiyoloji | Pasteur dönemi mikroskop ve kültür kullanır İLE modern mikrobiyoloji DNA dizileme ve moleküler teknikler kullanır. Pasteur morfoloji ve fizyoloji inceledi İLE modern dönem genetik ve moleküler mekanizmalar çalışır. Pasteur mikrobiyolojinin temelini attı İLE günümüz teknolojisi derinlemesine anlama sağlar. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1860 | Pasteur-Koch Çağı | Antibiyotik Öncesi Dönem | Pasteur-Koch çağı mikroorganizmaları tanıma ve hastalıklarla ilişkilendirme İLE antibiyotik öncesi dönem tedavi yöntemlerinin sınırlılığıdır. Bu dönem tanı teknikleri gelişti İLE ancak tedavi seçenekleri azdı. Fleming 1928'de penisilin keşfedene kadar antibiyotik yoktu. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1861 | Aerobik Bakteriler | Anaerobik Bakteriler |
Oksijen gerektirir, oksijen var oluşunda yaşar. İLE Oksijensiz ortamda yaşar. [Bağırsak mikrobiyotasının çoğunluğu anaerobiktir. Oksijene maruz kalınca ölür] Solunum ile enerji üretir. İLE Fermantasyon yapar. Pasteur anaerobik bakterileri keşfetti. İLE Fermantasyon çalışmaları sırasında tanımladı. |
Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1862 | Mikrop Kuramsi | Spontan Üreme Kuramsi | Mikrop kuramı hastalıkların mikroorganizmalar tarafından oluştuğunu İLE spontan üreme kuramı canlıların cansız maddeden kendiliğinden oluştuğunu savunur. Pasteur kuğu boyunlu balon deneyi ile spontan üremeyi çürüttü İLE mikropların havada ve çevrede bulunduğunu kanıtladı. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1864 | Pastörizasyon | Sterilizasyon | Pastörizasyon kontrollü ısıtma ile patojenleri öldürür İLE sterilizasyon tüm mikroorganizmaları yok eder. Pastörizasyon 60-100°C arası İLE sterilizasyon 121°C ve üzeri uygulanan işlemdir. Pastörizasyon besin değerini korur İLE gıda endüstrisinde yaygın kullanılır. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1864 | Şarap Fermantasyonu | Sirke Fermantasyonu | Şarap fermantasyonu mayalar tarafından şeker alkole dönüştürülür İLE sirke fermantasyonu bakteriler alkolu asetik aside dönüştürür. Şarap anaerobik İLE sirke aerobik süreçtir. Pasteur iki fermantasyonu da mikroorganizmalara bağladı. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Mendel Yasaları | Kalıtım | Mendel Yasaları ve Kalıtım arasındaki ilişki | Gregor Mendel | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Monohibrit ile Dihibrit ile Trihibrit ile Polihibrit ile Epistasi | Kalıtım Çaprazlamaları | Mendel genetiğinde farklı sayıda özelliğin kalıtım desenleri. | Gregor Mendel | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Dominant | Resesif | Dominant baskın gen İLE resesif çekinik gendir | Gregor Mendel | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Genotip | Fenotip | Genotip genetik yapı İLE fenotip gözlenen özelliktir | Gregor Mendel | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Landscape Genetics | Classical Genetics | Landscape genetics coğrafi peyzaj etkisini gen akışına incelerken İLE classical genetics coğrafyadan bağımsız Mendel genetiği yapar | Gregor Mendel | 19. Yüzyıl |
| 1865 | Mendel 1. Kural | Mendel 2. Kural | 1. kural ayrışma, 2. kural bağımsız dağılım. | Gregor Mendel | 19. Yüzyıl |
| 1866 | ekoloji | terim | Ekoloji terimini ilk kullanan | Ernst Haeckel | 19. Yüzyıl |
| 1866 | filojeni | ontojeni | Ontojeni filojeniyi özetler yasası | Ernst Haeckel | 19. Yüzyıl |
| 1867 | Antisepsi | Asepsi | Antisepsi mikroorganizmaları öldürme İLE asepsi mikroorganizmaların ortama girmesini önlemedir. Antisepsi kimyasal maddeler kullanır İLE asepsi steril teknikler kullanır. Lister antiseptik cerrahi başlattı İLE modern cerrahi ikisini de kullanır. | Joseph Lister | 19. Yüzyıl |
| 1867 | Karbolik Asit Uygulaması | El Yıkama (Semmelweis) | Lister karbolik asit ile yara ve aletleri dezenfekte etti İLE Semmelweis klorlu kireç ile el yıkamayı başlattı. İkisi de Pasteur mikrop kuramınden etkilendi İLE cerrahi enfeksiyonları azalttı. Lister cerrahide İLE Semmelweis doğum kliniğinde uyguladı. | Joseph Lister | 19. Yüzyıl |
| 1869 | Adnan saygun | Halit refiğ | - | Miescher | 19. Yüzyıl |
| 1876 | Bakteri Sporu | Vejetatif Bakteri | Bakteri sporu dayanıklı form İLE vejetatif bakteri aktif çoğalan formdur. Spor aşırı koşullara dirençli İLE vejetatif form normal yaşam döngüsünü sürdürür. Cohn bakteriyel sporları tanımladı İLE Pasteur sporların ısıya dayanıklı olduğunu gösterdi. | Ferdinand Cohn | 19. Yüzyıl |
| 1877 | ozmotik | basınç | Ozmotik basınç ölçümleri | Wilhelm Pfeffer | 19. Yüzyıl |
| 1879 | Symbioz | Parazitizm | Simbiyozda karşılıklı yarar, parazitizmde tek taraflı yarar vardır | De Bary | 19. Yüzyıl |
| 1881 | Kültür Tabanlı Yöntem | Moleküler Yöntem | Kültür tabanlı yöntem bakterileri laboratuvarda üretir İLE moleküler yöntem DNA/RNA analizi yapar. Kültür yöntemi yalnızca kültürlenebilenleri gösterir İLE moleküler yöntem kültürlenemeyenleri de tespit eder. | Robert Koch | 19. Yüzyıl |
| 1881 | Zayıflatılmış Aşı | Ölü Aşı | Zayıflatılmış aşı canlı ama hastalık yapmayan mikroorganizma içerir İLE ölü aşı öldürülmüş mikroorganizma içerir. Zayıflatılmış aşı güçlü bağışıklık oluşturur İLE ölü aşı daha güvenlidir. Pasteur şarbon ve kuduz için zayıflatılmış aşı geliştirdi. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1881 | Şarbon Aşısı | Doğal Bağışıklık | Şarbon aşısı yapay aktif bağışıklık oluşturur İLE doğal bağışıklık hastalığı geçirerek kazanılır. Pasteur koyunlara zayıflatılmış şarbon aşısı vurdu İLE Pouilly-le-Fort deneyinde aşının etkinliğini kanıtladı. Aşı hastalığa yakalanmadan koruma sağlar. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1881 | Saf Kültür Tekniği | Karışık Kültür | Saf kültür tek tür mikroorganizma içerir İLE karışık kültür birden fazla tür içerir. Koch agar plak yöntemi ile saf kültür elde etti İLE bu sayede bakterileri tek tek inceledi. Saf kültür bakteriyolojinin temel tekniğidir. | Robert Koch | 19. Yüzyıl |
| 1882 | Mitoz | Mayoz/Meioz | Mitoz vücut göze bölünmesi (2n→2n) İLE mayoz üreme gözesi (2n→n) | Walther Flemming | 19. Yüzyıl |
| 1882 | hücre | bölünme | Bitki hücresi bölünmesinin ayrıntılı incelenmesi | Eduard Strasburger | 19. Yüzyıl |
| 1884 | Gram Pozitif Bakteri | Gram Negatif Bakteri | Gram pozitif kalın peptidoglikan tabaka içerir İLE gram negatif ince peptidoglikan ve dış zar vardır. Gram pozitif mor renk alır İLE gram negatif pembe renk alır. Bu ayrım antibiyotik seçiminde önemli İLE hücre duvarı yapısı tedaviyi etkiler. | - | 19. Yüzyıl |
| 1885 | Kuduz Aşısı (Pasteur) | Çiçek Aşısı (Jenner) | Pasteur kuduz aşısını zayıflatılmış virüs ile geliştirdi İLE Jenner çiçek aşısını inek çiçeği virüsü ile buldu. Pasteur laboratuvar koşullarında zayıflatma yaptı İLE Jenner doğal bir çapraz bağışıklık kullandı. İkisi de aşı biliminin temelini attı. | Louis Pasteur | 19. Yüzyıl |
| 1888 | Kemolitotrof Bakteri | Fototrof Bakteri | Kemolitotrof inorganik bileşiklerden enerji alır İLE fototrof ışıktan enerji alır. Kemolitotrof nitrifikasyon ve sülfür oksidasyonu yapar İLE fototrof fotosentez yapar. Winogradsky kemolitotrofları keşfetti İLE toprak mikrobiyolojisinin temelini attı. | Sergei Winogradsky | 19. Yüzyıl |
| 1889 | pangene | kalıtım | Pangene hipotezi | Hugo de Vries | 19. Yüzyıl |
| 1890 | Koch Postülatları | Mikrop Kuramsi Hipotezi | Koch postülatları mikroorganizma-hastalık ilişkisini kanıtlamak için dört adım İLE mikrop kuramı genel bir hipotezdir. Koch postülatları: mikroorganizma her hastada bulunmalı, kültürde üretilmeli, hastalık oluşturmalı, tekrar izole edilmeli. Koch bu postülatlarla tüberküloz ve kolera bakterilerini tanımladı. | Robert Koch | 19. Yüzyıl |
| 1900 | Materyal Kültür | Maddi Olmayan Kültür | Materyal kültür fiziksel eserler İLE maddi olmayan kültür inanç ve değerlerdir. Materyal kültür arkeolojide korunur İLE maddi olmayan kültür kaybolur. Arkeologlar materyal kültürden İLE maddi olmayan kültürü çıkarsamaya çalışır. | - | Modern Dönem |
| 1900 | Kültürel Difüzyon | Bağımsız İcat | Kültürel difüzyon yayılma yoluyla aktarım İLE bağımsız icat yerel gelişimdir. Difüzyon göç ve ticaret İLE bağımsız icat benzer koşullar sonucu ortaya çıkar. Neolitik yayılım difüzyon İLE bazı bölgeler bağımsız tarım geliştirdi. | - | Modern Dönem |
| 1901 | Nitrojen Fiksasyonu | Nitrifikasyon | Nitrojen fiksasyonu atmosferik azotu amonyağa dönüştürür İLE nitrifikasyon amonyağı nitrata dönüştürür. Nitrojen fiksasyonu Rhizobium gibi bakteriler yapar İLE nitrifikasyon Nitrosomonas ve Nitrobacter gerçekleştirir. Beijerinck ve Winogradsky bu süreçleri keşfetti. | Martinus Beijerinck | 20. Yüzyıl |
| 1901 | mutasyon | kuram | Mutasyon kuramı ve sıçramalı evrim | Hugo de Vries | 20. Yüzyıl |
| 1902 | mendel | yasaları | Mendel yasalarının yaygınlaştırılması | William Bateson | 20. Yüzyıl |
| 1902 | kromozom | kuram | Kromozom kalıtım kuramı | Theodor Boveri | 20. Yüzyıl |
| 1905 | genetik | terim | Genetik terimini ilk kullanan | William Bateson | 20. Yüzyıl |
| 1907 | Fermente Gıdalar | Probiyotik Takviyeler | Fermente gıdalar doğal probiyotik kaynakları İLE probiyotik takviyeler standardize edilmiş ürünlerdir. Fermente gıdalar ek besin değeri sağlar İLE takviyeler spesifik suşlar içerir. | Élie Metchnikoff | 20. Yüzyıl |
| 1907 | Probiyotik | Prebiyotik | Probiyotikler canlı yararlı bakteriler İLE prebiyotikler bu bakterilerin besinleridir. Probiyotikler doğrudan mikroorganizma İLE prebiyotikler sindirilemez gıda bileşenleridir. | Élie Metchnikoff | 20. Yüzyıl |
| 1907 | Lactobacillus | Bifidobacterium | Lactobacillus laktik asit üreten çubuk şekilli bakteriler İLE Bifidobacterium Y veya V şekilli anaerobik bakterilerdir. İkisi de probiyotik İLE farklı metabolik fonksiyonlara sahiptir. | Élie Metchnikoff | 20. Yüzyıl |
| 1908 | Hardy-Weinberg ile Wright-Fisher ile Moran | Popülasyon Genetiği Modelleri | Popülasyon genetiğinde kullanılan farklı matematiksel modeller. | G.H. Hardy | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1908 | Hardy-Weinberg | Evrim | H-W denge sabit, evrim değişim. | G.H. Hardy | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1909 | Dyogen | Kıbrıs'lı dyogen | - | Johannsen | 20. Yüzyıl |
| 1914 | kanser | kromozom | Kanserin kromozomal temeli hipotezi | Theodor Boveri | 20. Yüzyıl |
| 1917 | E. coli Nissle 1917 | Patojenik E. coli | E. coli Nissle 1917 probiyotik bir suş İLE patojenik E. coli hastalık yapıcıdır. Nissle 1917 bağırsak sağlığını korur İLE patojenik suşlar enfeksiyona neden olur. | Alfred Nissle | 20. Yüzyıl |
| 1921 | yol | analizi | Path analizi (yol analizi) yöntemi | Sewall Wright | 20. Yüzyıl |
| 1928 | Antibiyotik Tedavisi | Probiyotik Tedavisi | Antibiyotik bakterileri öldürür İLE probiyotik yararlı bakterileri ekler. Antibiyotik mikrobiyotayı bozar İLE probiyotik mikrobiyotayı dengeler. Antibiyotik geniş spektrumlu İLE probiyotik seçici etkilidir. | Alexander Fleming | 20. Yüzyıl |
| 1928 | penisilin | antibiyotik | Penisilinin keşfi İLE ilk antibiyotik | Alexander Fleming | 20. Yüzyıl |
| 1930 | Crohn Hastalığı | Ülseratif Kolit | Crohn hastalığı tüm sindirim sistemini etkileyebilir İLE ülseratif kolit sadece kolonu etkiler. Crohn transmural inflamasyon İLE ülseratif kolit mukozal inflamasyondur. İkisinde de mikrobiyota disbiyozu rol oynar. | - | 20. Yüzyıl |
| 1930 | populasyon | genetik | Populasyon genetiğinin matematiksel temelleri | Ronald Fisher | 20. Yüzyıl |
| 1931 | genetik | sürüklenme | Genetik sürüklenme kuramı | Sewall Wright | 20. Yüzyıl |
| 1936 | Neolitik Devrim | Sanayi Devrimi | Neolitik devrim tarıma geçiş İLE Sanayi Devrimi makineleşme geçişidir. Neolitik devrim 10 bin yıl sürdü İLE Sanayi Devrimi 200 yılda gerçekleşti. İki devrim insan yaşamını kökten değiştirdi İLE Neolitik devrim yerleşik yaşam İLE Sanayi Devrimi kentleşme getirdi. | V. Gordon Childe | Neolitik Çağ |
| 1936 | Avcı-Toplayıcı Toplum | Tarımsal Toplum | Avcı-toplayıcı toplum göçebe yaşam İLE tarımsal toplum yerleşik yaşamdır. Avcı-toplayıcı eşitlikçi küçük gruplar İLE tarımsal toplum hiyerarşik büyük topluluklar oluşturur. Neolitik devrim geçiş süreci İLE Göbeklitepe ara dönem gösterir. | V. Gordon Childe | Neolitik Çağ |
| 1936 | Bereketli Hilal | Anadolu Platosu | Bereketli Hilal tarımın doğuş yeri İLE Anadolu platosu yayılma bölgesidir. Bereketli Hilal vahşi tahıl İLE Anadolu evcilleştirilmiş tahıl içerir. Göbeklitepe Bereketli Hilal'da İLE Neolitik Devrimin merkezi olabilir. | V. Gordon Childe | Neolitik Çağ |
| 1937 | Behçet Hastalığı | Bağışıklık(Otoimmün) Hastalığı | Behçet hastalığı kronik inflamatuvar bir hastalık İLE otoimmün hastalık bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırmasıdır. Behçet multisistemik vaskülit İLE tipik otoimmün hastalıklar organ spesifik olabilir. İkisi de immün sistem bozukluğu İLE Behçet nötrофil aktivasyonu ile karakterizedir. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Behçet Hastalığı | Sistemik Lupus Eritematozus | Behçet hastalığı vaskülit tabanlı İLE lupus multiorgan otoimmün hastalıktır. Behçet nötrofil baskın İLE lupus lenfosit ve antikor baskındır. İkisi de sistemik inflamasyon İLE farklı immün mekanizmalar kullanır. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Behçet Hastalığı | Romatoid Artrit | Behçet hastalığı damar iltihabı İLE romatoid artrit eklem iltihabıdır. Behçet mukoza ve damar tutulumu İLE romatoid artrit sinovyal eklem tutulumu gösterir. İkisi de kronik inflamatuvar İLE farklı organ hedefleri vardır. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Aftöz Ülser (Behçet) | Basit Aft | Behçet hastalığındaki aftöz ülserler tekrarlayan ve çoklu İLE basit aft tek ve nadirdir. Behçet aftları sistemik hastalığın parçası İLE basit aft lokal irritasyondan kaynaklanır. Behçet aftları daha ağrılı ve uzun süreli iyileşir. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Behçet Üveiti | İnfeksiyöz Üveit | Behçet üveiti otoinflamatuvar İLE infeksiyöz üveit mikroorganizma kaynaklıdır. Behçet üveiti tekrarlayıcı ve iki göz İLE infeksiyöz üveit genellikle tek taraflıdır. Behçet üveiti panuveitis şeklinde İLE posterior segment tutulumu gösterir. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Genital Ülser (Behçet) | Cinsel Yolla Bulaşan Hastalık Ülseri | Behçet genital ülserleri steril İLE cinsel yolla bulaşan hastalık ülserleri mikroorganizma içerir. Behçet ülserleri ağrılı ve yara izi bırakır İLE herpes ülserleri veziküler başlar. Behçet sistemik hastalık belirtisi İLE cinsel hastalıklar enfeksiyon kaynaklıdır. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Behçet Vasküliti | Takayasu Arteriti | Behçet hem arter hem ven tutar İLE Takayasu sadece büyük arter tutar. Behçet venöz tromboz yapar İLE Takayasu arteriyel stenoza yol açar. İkisi de vaskülit İLE farklı damar tipleri ve boyutları etkiler. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Behçet Tromboflebiti | Derin Ven Trombozu | Behçet tromboflebiti inflamatuvar İLE derin ven trombozu hiperkoagülabilite kaynaklıdır. Behçet damar duvarı iltihabı ile tromboz İLE klasik DVT durgun kan akımından oluşur. Behçet tedavisi immünsüpresyon İLE DVT tedavisi antikoagülasyondur. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Nöro-Behçet | Multipl Skleroz | Nöro-Behçet beyin sapı tutulumu İLE multipl skleroz beyaz cevher lezyonlarıdır. Nöro-Behçet vaskülit tabanlı İLE MS demiyelinizasyondur. İkisi de nörolojik semptomlar İLE farklı patolojik mekanizmalar gösterir. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Paterji Testi Pozitifliği | Deri Aşırı Duyarlılık Testi | Paterji testi iğne batırma sonrası papül oluşumu İLE deri aşırı duyarlılık testi allerjen reaksiyonudur. Paterji Behçet hastalığına özgü İLE alerji testi spesifik antijenlere yanıt gösterir. Paterji nötrofil aşırı yanıtı İLE alerji IgE aracılı reaksiyondur. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | HLA-B51 ile Behçet | HLA-B51 Olmadan Behçet | HLA-B51 pozitif Behçet daha şiddetli seyir İLE HLA-B51 negatif Behçet daha hafif seyirlidir. HLA-B51 genetik yatkınlık göstergesi İLE hastalık gelişimi için yeterli değildir. HLA-B51 pozitifliği Orta Doğu ve Asya populasyonlarında yüksek. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | İpek Yolu Hastalığı (Behçet) | Batı Tip Behçet | İpek Yolu Behçeti Türkiye, Orta Doğu ve Uzak Doğu'da yüksek prevalans İLE Batı tip Behçet daha nadir ve hafiftir. İpek Yolu coğrafyası HLA-B51 yüksek sıklık İLE Batı populasyonları düşük HLA-B51 gösterir. Coğrafi dağılım hastalık şiddetini etkiler. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Kolşisin Tedavisi (Behçet) | Kortikosteroid Tedavisi (Behçet) | Kolşisin hafif-orta Behçet için İLE kortikosteroid şiddetli tutulum için kullanılır. Kolşisin nötrofil aktivitesini azaltır İLE kortikosteroid genel inflamasyonu baskılar. Kolşisin yan etkileri az İLE kortikosteroid uzun dönem komplikasyonlar yapar. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Anti-TNF Tedavisi (Behçet) | Konvansiyonel İmmünsüpresif Tedavi | Anti-TNF biyolojik ajan İLE konvansiyonel tedavi klasik immünsüpresiflerdir. Anti-TNF hedefli tedavi İLE konvansiyonel geniş immünsüpresyon yapar. Anti-TNF dirençli Behçette etkili İLE daha pahalı ve enfeksiyon riski taşır. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Erkeklerde Behçet | Kadınlarda Behçet | Erkeklerde Behçet daha şiddetli seyir İLE kadınlarda daha hafif seyreder. Erkeklerde vasküler ve nörolojik tutulum sık İLE kadınlarda mukokütanöz bulgular baskındır. Hastalık başlangıç yaşı iki cinste 20-30 yaş arası. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Juvenile Behçet | Erişkin Behçet | Juvenile Behçet 16 yaş öncesi başlar İLE erişkin Behçet 20-40 yaş arası başlar. Juvenile formda nörolojik tutulum daha sık İLE erişkinde vasküler tutulum daha yaygındır. İkisi de benzer tanı kılavuzları İLE juvenile form daha agresif tedavi gerektirir. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Uluslararası Behçet Çalışma Grubu Kriterleri | Türk Dermatoloji Derneği Kriterleri | Uluslararası kriterler tekrarlayan oral ülser artı iki majör bulgu İLE Türk kriterleri daha geniş semptom spektrumu içerir. Uluslararası kriterler daha özgül İLE Türk kriterleri daha duyarlıdır. İki kriter seti de klinik tanı için kullanılır. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Behçet Göz Tutulumu | Behçet Vasküler Tutulum | Göz tutulumu görme kaybına yol açar İLE vasküler tutulum organ infarktına neden olur. Göz tutulumu üveit şeklinde İLE vasküler tutulum tromboz ve anevrizma şeklinde görülür. İkisi de majör morbidite nedeni İLE hızlı tedavi gerektirir. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Behçet Pulmoner Arter Anevrizması | Aterosklerotik Anevrizma | Behçet anevrizması inflamatuvar İLE aterosklerotik anevrizma dejeneratiftir. Behçet anevrizması pulmoner arter tutar İLE aterosklerotik aorta ve periferik arterleri tutar. Behçet anevrizması rüptür riski yüksek İLE immünsüpresif tedavi gerektirir. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1937 | Hulusi Behçet Öncesi Tanımlamalar | Behçet Hastalığı Modern Tanı | Behçet öncesi semptomlar ayrı hastalıklar sayılırdı İLE 1937 sonrası bir sendrom olarak tanındı. Hipokrat oral ülserler tanımladı İLE Behçet üçlü semptom kompleksini birleştirdi. Eski tanımlar eksik İLE modern tanı bütüncül yaklaşım sağlar. | Hulusi Behçet | 20. Yüzyıl |
| 1944 | Otolog | Heterolog | Otolog aynı bireyden İLE heterolog farklı bireyden alınan doku/organ | Medawar | 20. Yüzyıl |
| 1950 | Plazmid ile Transpozon ile Bakteriyofaj | Genetik Elementler | Bakterilerde gen transferi araçları. | Barbara McClintock | 20. Yüzyıl |
| 1952 | dna | kristalografi | DNA X-ışını kristalografisi İLE Fotoğraf 51 | Rosalind Franklin | 20. Yüzyıl |
| 1953 | Prokaryot | Ökaryot | Prokaryot çekirdeksiz (bakteri), ökaryot çekirdekli gözedir | James Watson & Francis Crick | 20. Yüzyıl (1950-2000) |
| 1953 | DNA | RNA | DNA çift sarmal kalıtsal bilgi İLE RNA tek zincir protein sentezidir | James Watson ve Francis Crick | 20. Yüzyıl |
| 1953 | dna | sarmal | DNA çift sarmal yapısının keşfi | James Watson | 20. Yüzyıl |
| 1961 | Drake Denklemi ile Fermi Paradoksu ile Yaşanabilir Bölge | Dünya Dışı Yaşam | Evrendeki yaşam olasılığı kavramları. | Frank Drake | 20. Yüzyıl |
| 1961 | operon | model | Gen regülasyonu operon modeli | François Jacob | 20. Yüzyıl |
| 1961 | mrna | keşif | Haberci RNA keşfi | François Jacob | 20. Yüzyıl |
| 1962 | İşlemeci Arkeoloji | Post-İşlemeci Arkeoloji | İşlemeci arkeoloji bilimsel yöntem ve yasalar İLE post-işlemeci arkeoloji anlam ve yorum vurgular. Binford işlemeci yaklaşım İLE Hodder post-işlemeci yaklaşım geliştirdi. İşlemeci objektif bilgi İLE post-işlemeci öznel yorumlar arar. | Lewis Binford | Modern Dönem |
| 1962 | Kültür-Tarih Arkeolojisi | Prosesüel Arkeoloji | Kültür-tarih arkeolojisi betimleyici kronoloji İLE prosesüel arkeoloji açıklayıcı süreçler arar. Kültür-tarih göçler ve difüzyon İLE prosesüel arkeoloji evrensel yasalar vurgular. Childe kültür-tarih İLE Binford prosesüel yaklaşımı temsil eder. | Lewis Binford | Modern Dönem |
| 1965 | İtme Kuramsi (Tarım) | Çekme Kuramsi (Tarım) | İtme kuramı nüfus baskısı tarımı zorladı İLE çekme kuramı gıda bollağu tarımı çekici yaptı. İtme kuramı Boserup İLE çekme kuramı Braidwood tarafından savunuldu. Göbeklitepe çekme kuramıni İLE sosyal-dini ihtiyaç tarımı tetikledi destekler. | - | Modern Dönem |
| 1967 | Etnoarkeoloji | Deneysel Arkeoloji | Etnoarkeoloji güncel toplumlardan analoji İLE deneysel arkeoloji yeniden yapılandırma deneyleridir. Etnoarkeoloji Binford'un orta menzil kuramı İLE arkeolojik kayıt yorumlanır. İki yöntem geçmiş davranış İLE farklı kanıt yolları kullanır. | Lewis Binford | Modern Dönem |
| 1967 | Mitokondri | Kloroplast | Mitokondri ATP üretir İLE kloroplast fotosentez yapar | Lynn Margulis | 20. Yüzyıl |
| 1970 | Diyet Lifi | Sindirilemeyen Karbonhidratlar | Diyet lifi bitkisel kaynaklı prebiyotik İLE sindirilemeyen karbonhidratlar daha geniş bir kategoridir. İkisi de mikrobiyota için besin İLE KZYA üretimine yol açar. | - | Modern Dönem |
| 1970 | İnce Bağırsak Mikrobiyotası | Kalın Bağırsak Mikrobiyotası | İnce bağırsak daha az bakteri yoğunluğu İLE kalın bağırsak çok yüksek bakteri yoğunluğu içerir. İnce bağırsakta 10^3-10^7 bakteri/ml İLE kalın bağırsakta 10^11-10^12 bakteri/ml bulunur. | - | Modern Dönem |
| 1972 | rekombinant | dna | Rekombinant DNA teknolojisi | Paul Berg | 20. Yüzyıl |
| 1972 | kanser | patoloji | Kanser patolojisi çalışmaları | John Foxton Ross Kerr | 20. Yüzyıl |
| 1977 | intron | ekzon | Kesikli genler İLE intron ve ekzon keşfi | Richard J. Roberts | 20. Yüzyıl |
| 1980 | Kısa Zincirli Yağ Asitleri | Uzun Zincirli Yağ Asitleri | Kısa zincirli yağ asitleri (KZYA) mikrobiyota tarafından üretilir İLE uzun zincirli yağ asitleri diyetle alınır. KZYA bağırsak sağlığını destekler İLE kolonositler için enerji kaynağıdır. | - | Modern Dönem |
| 1982 | Bilişsel Arkeoloji | Davranışsal Arkeoloji | Bilişsel arkeoloji zihinsel süreçler İLE davranışsal arkeoloji gözlemlenebilir eylemler inceler. Bilişsel arkeoloji sembolik düşünce İLE davranışsal arkeoloji kullanım izleri araştırır. Göbeklitepe sembolleri bilişsel İLE alet kalıntıları davranışsal arkeoloji verisidir. | - | Modern Dönem |
| 1986 | Yarımburgaz Mağarası | Karain Mağarası | Yarımburgaz 400 bin yıllık Homo erectus izleri İLE Karain 50 bin yıllık Homo sapiens barınağıdır. Yarımburgaz Alt Paleolitik İLE Karain Orta-Üst Paleolitik katmanlar içerir. İki mağara Anadolu prehistoryası İLE iki farklı insan türünün varlığını gösterir. | Mehmet Özdoğan | Paleolitik Çağ |
| 1986 | Homo Erectus (Yarımburgaz) | Homo Sapiens (Modern İnsan) | Homo erectus 400 bin yıl önce Anadolu'da İLE Homo sapiens 100 bin yıl önce ortaya çıktı. Homo erectus Acheulean alet İLE Homo sapiens Mousterian ve Aurignacian alet teknolojisi kullandı. Yarımburgaz Homo erectus İLE modern insanın Anadolu geçişini gösterir. | Mehmet Özdoğan | Paleolitik Çağ |
| 1990 | İnflamatuvar Bağırsak Hastalığı | İrritabl Bağırsak Sendromu | İnflamatuvar bağırsak hastalığı (İBH) organik inflamasyon İLE irritabl bağırsak sendromu (İBS) fonksiyonel bir bozukluktur. İBH doku hasarı İLE İBS normal endoskopi sonuçları gösterir. İkisinde de mikrobiyota değişiklikleri görülür. | - | Modern Dönem |
| 1990 | 16S rRNA Dizileme | Metagenomik Shotgun Dizileme | 16S rRNA sadece bakteri türlerini tanımlar İLE metagenomik shotgun tüm mikroorganizma genomlarını diziler. 16S daha ucuz İLE shotgun daha ayrıntılı fonksiyonel bilgi verir. | - | Modern Dönem |
| 1990 | Disbiyoz | Öbiyoz | Disbiyoz mikrobiyotanın dengesizliği İLE öbiyoz sağlıklı mikrobiyota dengesindeki durumudur. Disbiyoz hastalıklara yol açar İLE öbiyoz sağlığı korur. | - | Modern Dönem |
| 1993 | Çatalhöyük Yerleşim Düzeni | Modern Kent Planı | Çatalhöyük bitişik evler damdan giriş İLE modern kent sokak ve kapı girişlidir. Çatalhöyük toplulukçu düzen İLE modern kent bireyci planlama gösterir. Hodder Çatalhöyük'te sosyal eşitlik İLE hiyerarşik olmayan yapı buldu. | Ian Hodder | Neolitik Çağ |
| 1993 | Çatalhöyük Duvar Resimleri | Mağara Resimleri | Çatalhöyük duvar resimleri yerleşim içi sanat İLE mağara resimleri doğal mekanda sanattır. Çatalhöyük günlük yaşam sahneleri İLE mağara resimleri av hayvanları gösterir. İki sanat toplumsal yapı İLE farklı zihinsel dünyaları yansıtır. | Ian Hodder | Neolitik Çağ |
| 1994 | Neolitik Zihinsel Devrim | Neolitik Ekonomik Devrim | Neolitik zihinsel devrim bilişsel ve sembolik dönüşüm İLE neolitik ekonomik devrim tarım ve hayvancılık geçişidir. Cauvin zihinsel devrim tarım öncesi İLE Childe ekonomik baskı zihinsel değişime yol açtı der. Göbeklitepe zihinsel devrim İLE geleneksel görüş ekonomik devrim önceliği verir. | Jacques Cauvin | Neolitik Çağ |
| 1995 | Göbeklitepe | Çatalhöyük | Göbeklitepe MÖ 9600 tapınak yapısı İLE Çatalhöyük MÖ 7500 yerleşim merkezidir. Göbeklitepe avcı-toplayıcı toplum İLE Çatalhöyük tarımsal toplum ürünüdür. Göbeklitepe din-tapınak önce İLE Çatalhöyük yerleşim sonra geldi hipotezini destekler. Klaus Schmidt Göbeklitepe'de 20 yıl kazı yaptı. | Klaus Schmidt | Neolitik Çağ |
| 1995 | Göbeklitepe T Şekilli Dikilitaşlar | Stonehenge Megalitler | Göbeklitepe T dikilitaşları MÖ 9600 İLE Stonehenge MÖ 3000 yapıldı. Göbeklitepe 6000 yıl daha eski İLE iki yapı arasında 6 bin yıllık fark var. Göbeklitepe avcı-toplayıcılar İLE Stonehenge tarımcılar inşa etti. İki yapı da astronomik gözlem içerir. | Klaus Schmidt | Neolitik Çağ |
| 1995 | Tapınak Önce Hipotezi | Yerleşim Önce Hipotezi | Tapınak önce hipotezi dini yapılar yerleşim öncesi İLE yerleşim önce hipotezi ekonomi dinsel yapıları doğurdu der. Göbeklitepe tapınak önce görüşünü destekler İLE geleneksel Neolitik Devrim kuramı yerleşim-tarım-din sırasını öneriyordu. Cauvin sembolik devrim İLE Childe ekonomik devrim vurgusu yaptı. | Klaus Schmidt | Neolitik Çağ |
| 1995 | Anadolu Neolitiği | Mezopotamya Neolitiği | Anadolu Neolitiği MÖ 9000'de yerleşik İLE Mezopotamya Neolitiği MÖ 8000'de gelişti. Anadolu kuru tarım İLE Mezopotamya sulama tarımı yaptı. Göbeklitepe Anadolu'nun İLE Mezopotamya'dan önce gelişmiş kültür merkezini gösterir. | Klaus Schmidt | Neolitik Çağ |
| 1995 | Simbiyotik | Probiyotik | Simbiyotik probiyotik ve prebiyotiğin birlikte kullanımı İLE probiyotik yalnızca canlı bakterilerdir. Simbiyotik sinerjistik etki İLE probiyotik tek başına etkidir. | - | Modern Dönem |
| 2000 | Mikrobiyota-İmmün Sistem Etkileşimi | Mikrobiyota-Metabolizma Etkileşimi | Mikrobiyota-immün etkileşim bağışıklık gelişimini şekillendirir İLE mikrobiyota-metabolizma etkileşim enerji dengesini etkiler. İkisi de karşılıklı düzenleyici İLE farklı mekanizmalar kullanır. | - | 21. Yüzyıl |
| 2001 | Mikrobiyota | Mikrobiyom | Mikrobiyota bir bölgedeki mikroorganizmaların kendisi İLE mikrobiyom bu mikroorganizmaların tüm genetik materyali ve etkileşimleridir. Mikrobiyota canlı organizmalar İLE mikrobiyom genetik bilgi ve fonksiyonel kapasitedir. | Joshua Lederberg | Modern Dönem |
| 2003 | Genom ile Transkriptom ile Proteom ile Metabolom | Omik Bilimler | Sistem seviyesinde biyolojik analiz. | Craig Venter | 21. Yüzyıl |
| 2005 | Bağırsak-Beyin Ekseni | Bağırsak-Karaciğer Ekseni | Bağırsak-beyin ekseni vagus siniri ve nörotransmitterler üzerinden iletişim İLE bağırsak-karaciğer ekseni portal ven yoluyla iletişim sağlar. İkisi de iki yönlü etkileşim İLE farklı yolaklar kullanır. | - | 21. Yüzyıl |
| 2006 | Obezite ile İlişkili Mikrobiyota | Zayıflarla İlişkili Mikrobiyota | Obezlerde Firmicutes/Bacteroidetes oranı yüksek İLE zayıflarda bu oran düşüktür. Obezite mikrobiyotası daha fazla enerji hasadı İLE zayıf mikrobiyotası daha az enerji hasadı sağlar. | Jeffrey Gordon | 21. Yüzyıl |
| 2006 | Firmicutes | Bacteroidetes | Firmicutes gram pozitif bakteriler İLE Bacteroidetes gram negatif bakterilerdir. Firmicutes/Bacteroidetes oranı obezite ile ilişkili İLE bu oranın dengesizliği metabolik hastalıklara yol açar. | Jeffrey Gordon | 21. Yüzyıl |
| 2010 | Postbiyotik | Probiyotik | Postbiyotikler ölü bakteriler ve metabolitleri İLE probiyotikler canlı bakterilerdir. Postbiyotikler bakteriyel ürünler İLE probiyotikler aktif mikroorganizmalardır. | - | 21. Yüzyıl |
| 2011 | Enterotip 1 | Enterotip 2 | Enterotip 1 Bacteroides dominant İLE enterotip 2 Prevotella dominanttır. Enterotip protein/hayvansal yağ tüketimi ile ilişkili İLE enterotip 2 karbonhidrat tüketimi ile ilişkilidir. | - | 21. Yüzyıl |
| 2012 | CRISPR-Cas9 | Zinc Finger Nükleaz | CRISPR RNA kılavuzlu, ZFN protein-DNA tanıma | Jennifer Doudna ve Emmanuelle Charpentier | 21. Yüzyıl |
| 2012 | crispr | cas9 | CRISPR-Cas9 gen düzenleme teknolojisi | Emmanuelle Charpentier | 21. Yüzyıl |
| 2013 | Fekal Mikrobiyota Transplantasyonu | Probiyotik Tedavisi | Fekal mikrobiyota transplantasyonu (FMT) tüm mikrobiyota topluluğunun aktarımı İLE probiyotik tedavisi seçilmiş bakterilerin verilmesidir. FMT daha kapsamlı İLE probiyotikler daha güvenli ve kolay uygulanır. | - | 21. Yüzyıl |
Matematik Alanındaki Tarihsel Kayıtlar
| Yıl | Kavram 1 | Kavram 2 | Açıklama | Keşfeden | Dönem |
|---|---|---|---|---|---|
| -530 | pisagor | teoremi | a²+b²=c² hipotenüs teoremi | Pisagor | Antik |
| -450 | Aşil İLE Kaplumbağa Paradoksu | Hareket Paradoksu | Aşil paradoksu yavaş gidene yetişememe İLE hareket paradoksu sonsuz bölmenin sonucudur. Zenon Aşil kaplumbağaya yetişemez çünkü sonsuz adım gerekir İLE bu hareketin mantıksal analizini sorgular. Modern matematik limit kavramı ile çözüldü. | Zenon (Elea) | Antik Çağ |
| -450 | Ok Paradoksu | An Paradoksu | Ok paradoksu her anda ok hareketsiz İLE hareket paradoksu zamanın doğasını sorgular. Zenon her an ok durağansa hareket olanaksız İLE bu süreklilik ve ayrıklık problemini gösterir. Diferansiyel hesap ile çözüldü. | Zenon (Elea) | Antik Çağ |
| -450 | Dikotomi Paradoksu | Sonsuz Bölme Paradoksu | Dikotomi paradoksu hedefe ulaşmak için sonsuz adım İLE sonsuz bölme paradoksu yarım yolları geçme problemidir. Zenon önce yarıya, sonra çeyreğe vb. ulaşılmalı İLE sonsuz adım tamamlanamaz görünür. Limit kavramı ile çözüldü. | Zenon (Elea) | Antik Çağ |
| -380 | Platonizm (Matematik) | Nominalizm (Matematik) | Platonizm matematiksel nesneler bağımsız varlık İLE nominalizm sadece semboller var görür. Platonizm sayılar keşfedilir İLE nominalizm sayılar icat edilir der. Platonizm gerçekçi İLE nominalizm kuramsal yaklaşımdır. | Platon | Antik Çağ |
| -350 | Tümdengelim | Tümevarım | Tümdengelim genelden özele gidiş İLE tümevarım özelden genele gidişe dayanır. Tümdengelim mantıksal zorunluluk İLE tümevarım olasılık sağlar. Tümdengelim geçerliyse sonuç kesin İLE tümevarım sonuç muhtemeldir. | Aristoteles | Antik Çağ |
| -350 | Sentez | Analiz | Sentez birleştirme ve inşa etme İLE analiz parçalara ayırma ve çözümlemedir. Sentez yeni bilgi üretir İLE analiz mevcut bilgiyi açıklar. Sentez öncüllerden sonuca İLE analiz sonuçtan öncüllere gider. | Aristoteles | Antik Çağ |
| -350 | Özdeşlik Yasası | Çelişmezlik Yasası | Özdeşlik yasası A=A İLE çelişmezlik yasası A ve değil-A ikilik doğru olamaz. Özdeşlik bir şeyin kendisiyle aynılığı İLE çelişmezlik karşıt iki önerme ikilik kabul edilemez. Aristoteles iki temel mantık yasasını belirledi. | Aristoteles | Antik Çağ |
| -300 | Öklid Geometrisi | Öklid Dışı Geometri |
Öklid geometrisi düzlemde paralel aksiyomunu kabul ederken, öklid dışı geometriler etmez. Düzlemsel. İLE Eğri uzaylarda. |
Öklid | Antik Çağ |
| -300 | Öklid ile Hiperbolik ile Eliptik ile Projektif | Geometri Türleri | Farklı aksiyom sistemlerine dayanan dört temel geometri. | Öklid | Antik Çağ |
| -300 | Öklid ile Genişletilmiş Öklid ile Binary | EBOB Algoritmaları | En büyük ortak böleni bulma yöntemleri. | Öklid | Antik Çağ |
| -250 | Homoloji ile Kohomoloji ile Homotopi | Cebirsel Topoloji | Topolojik invaryantları hesaplama yöntemleri. | Arşimet | Antik Çağ |
| 263 | Pi Sayısı (Çin) | Pi Sayısı (Arşimet) | Liu Hui pi sayısını 3.14159 olarak hesapladı İLE Arşimet 3.14 civarında bulmuştu. | Liu Hui | Wei Hanedanlığı |
| 300 | Çin Kalan Teoremi | Euklidyen Algoritma | ÇKT eş zamanlı kongrüans, Euklidyen OBEB bulma. | Sun Zi | Klasik Dönem |
| 400 | Çin Kalan Teoremi | Modüler Aritmetik | Çin Kalan Teoremi eşzamanlı kongrüansları çözer İLE modüler aritmetik kalanlı işlemleri kullanır. | Sun Zi | Güney-Kuzey Hanedanlıkları |
| 500 | Sıfır Kavramı | Yokluk Kavramı | Sıfır matematiksel bir sayı İLE yokluk felsefi bir kavramdır. Aryabhata sıfırı sayı olarak kullandı. | Aryabhata | Hint Altın Çağı |
| 500 | Ondalık Sistem | Pozisyonel Notasyon | Ondalık sistem 10 tabanlı sayı sistemi İLE pozisyonel notasyon basamak değeri sistemidir. | Aryabhata | Hint Altın Çağı |
| 500 | Trigonometri (Hint) | Trigonometri (Yunan) | Hint trigonometrisi sinüs fonksiyonunu geliştirdi İLE Yunan trigonometrisi kirişleri kullandı. | Aryabhata | Hint Altın Çağı |
| 628 | Negatif Sayılar | Pozitif Sayılar | Negatif sayılar eksi değerler İLE pozitif sayılar artı değerlerdir. Brahmagupta negatif sayıları sistematize etti. | Brahmagupta | Hint Altın Çağı |
| 628 | Sıfırla İşlemler | Sayılarla İşlemler | Sıfırla işlemler özel kurallar gerektirir İLE sayılarla işlemler standart kurallara uyar. | Brahmagupta | Hint Altın Çağı |
| 820 | cebir | algoritma | Cebir ilminin kurulması ve algoritma kavramı | Harezmi | Klasik Dönem |
| 820 | Galois ile Cebirsel ile Aşkın | Genişleme Türleri | Cad genişlemelerinin sınıflandırması. | Al-Khwarizmi | Orta Çağ |
| 825 | sıfır | sayı | Sıfır ve Hint-Arap rakam sistemi | Harezmi | Klasik Dönem |
| 900 | yıl | hesap | Güneş yılının hassas hesabı: 365 gün 5 saat 46 dakika 24 saniye | Battani | Klasik Dönem |
| 910 | trigonometri | tablo | Hassas trigonometrik tablolar | Battani | Klasik Dönem |
| 1025 | trigonometri | coğrafya | Trigonometrinin coğrafi ölçümlerde kullanımı | Biruni | Klasik Dönem |
| 1070 | cebir | geometri | Cebirsel denklemlerin geometrik çözümleri | Ömer Hayyam | Klasik Dönem |
| 1070 | Quadratik ile Kübik ile Kuartik | Diophantine Denklemler | Tam sayı çözümlü polinom denklemler. | Omar Khayyam | Orta Çağ |
| 1074 | kübik | denklem | Üçüncü dereceden denklemlerin sistematik çözümü | Ömer Hayyam | Klasik Dönem |
| 1150 | Diferansiyel Hesap (Bhaskara) | Diferansiyel Hesap (Newton) | Bhaskara diferansiyel hesabın temellerini 12. yüzyılda buldu İLE Newton 17. yüzyılda sistematize etti. | Bhaskara II | Ortaçağ Hindistan |
| 1202 | fibonacci | dizisi | 0,1,1,2,3,5,8... dizisi ve altın oran | Fibonacci (Leonardo Pisano) | Klasik Dönem |
| 1202 | hint | rakam | Hindu-Arap rakamlarının Avrupa'ya tanıtımı | Fibonacci (Leonardo Pisano) | Klasik Dönem |
| 1202 | Fibonacci Sayıları | Lucas Sayıları | Fibonacci her terim önceki iki terimin toplamı, Lucas benzer ama farklı başlangıç | Fibonacci (Leonardo Pisano) | Orta Çağ |
| 1202 | Pascal Üçgeni | Fibonacci Spirali | Pascal binom katsayıları, Fibonacci altın oran spirali | Leonardo Fibonacci | Orta Çağ |
| 1247 | tusi | çifti | Dairesel hareketten doğrusal hareket elde etme | Nasireddin Tusi | Klasik Dönem |
| 1303 | Pascal Üçgeni (Çin) | Pascal Üçgeni (Avrupa) | Zhu Shijie Pascal üçgenini 13. yüzyılda kullandı İLE Pascal 17. yüzyılda yeniden keşfetti. | Zhu Shijie | Yuan Hanedanlığı |
| 1437 | yıldız | katalog | Zij-i Cedid yıldız kataloğu, 994 yıldız | Ulug Bey | Klasik Dönem |
| 1440 | sinüs | tablo | Hassas trigonometrik tablolar | Ulug Bey | Klasik Dönem |
| 1450 | ay | hareket | Ay hareketlerinin matematiksel modeli | Ali Kuşçu | Klasik Dönem |
| 1545 | Karmaşık Sayılar | Reel Sayılar | Karmaşık sayılar sanal birim içerir (i²=-1) İLE reel sayılarda sanal kısım yoktur | Gerolamo Cardano | Rönesans |
| 1570 | sinüs | kosinüs | Trigonometrik fonksiyonların hassas tabloları | Takiyüddin | Klasik Dönem |
| 1572 | kompleks | sayı | Kompleks sayıların sistematik kullanımı | Rafael Bombelli | Klasik Dönem |
| 1637 | Analiz | Sentez | Analiz parçalara ayırma İLE sentez birleştirme yöntemidir | Descartes | Klasik Dönem |
| 1637 | Kartezyen ile Kutupsal ile Üstel | Kompleks Gösterimler | Kompleks sayı formları. | René Descartes | Aydınlanma Çağı |
| 1640 | Fermat Küçük Teorem | Wilson Teoremi | Fermat a^(p-1)≡1 mod p, Wilson (p-1)!≡-1 mod p. | Pierre de Fermat | 17. Yüzyıl |
| 1640 | Fermat Sayısı | Mersenne Sayısı | Fermat 2^(2^n)+1, Mersenne 2^p-1 formunda | Pierre de Fermat | Aydınlanma Çağı |
| 1654 | pascal | üçgeni | Pascal üçgeni ve kombinatorik | Blaise Pascal | Klasik Dönem |
| 1665 | Kuvantum | Feynman path integrali | - | Newton-Leibniz | Klasik Dönem |
| 1675 | Türev | İntegral | Türev bir işlevun değişim hızını, integral ise eğri altındaki alanı hesaplar. | Newton & Leibniz | 17. Yüzyıl |
| 1687 | Gradient Descent ile Newton ile BFGS | Optimizasyon Algoritmaları | İşlev minimizasyon yöntemleri. | Isaac Newton | 17. Yüzyıl |
| 1715 | Taylor Serisi | Fourier Serisi | Taylor polinom, Fourier trigonometrik açılımdır | Brook Taylor | 18. Yüzyıl |
| 1715 | Taylor ile Fourier ile Laurent | Seri Açılımları | Fonksiyon seri temsilleri. | Brook Taylor | 18. Yüzyıl |
| 1715 | Taylor ile Maclaurin ile Laurent ile Fourier ile Laplace | Seri Açılımları | İşlevlerin farklı seri gösterimleri ve uygulama alanları. | Brook Taylor | 18. Yüzyıl |
| 1715 | Taylor Serisi | MacLaurin Serisi | Taylor genel nokta etrafında, MacLaurin x=0 etrafında açılım | Brook Taylor | 18. Yüzyıl |
| 1715 | Taylor Series | Fourier Series | Taylor polynomyal yaklaşım, Fourier trigonometrik. | Brook Taylor | 18. Yüzyıl |
| 1738 | kinetik | kuram | Gazların kinetik kuramınin öncülüğü | Daniel Bernoulli | Klasik Dönem |
| 1740 | elipsoid | denge | Dönen elipsoidlerin dengesi | Colin Maclaurin | Klasik Dönem |
| 1742 | maclaurin | serisi | Maclaurin serisi açılımı | Colin Maclaurin | Klasik Dönem |
| 1750 | Euler Phi Fonksiyonu | Möbius Fonksiyonu | Phi aralarında asal sayısı, Möbius çarpanlar paritelisi. | Leonhard Euler | 18. Yüzyıl |
| 1750 | Partisyon Fonksiyonu | Euler Fonksiyonu | Partisyon p(n) toplam yazım, Euler φ(n) aralarında asal. | Leonhard Euler | 18. Yüzyıl |
| 1750 | Euler ile Runge-Kutta ile Adams | ODE Çözüm Yöntemleri | Diferansiyel denklem sayısal çözümleri. | Leonhard Euler | 18. Yüzyıl |
| 1750 | Euler ile Runge-Kutta ile Adams | ODE Çözücüler | Adi diferansiyel denklem sayısal çözümleri. | Leonhard Euler | 18. Yüzyıl |
| 1750 | Euler ile Hamilton ile Çin Postacı | Graf Problemleri | Klasik graf kuramı problemleri. | Leonhard Euler | 18. Yüzyıl |
| 1750 | Euler Characteristic | Genus | Euler χ(X) homotopy invariant, genus orient 2-manifold. | Leonhard Euler | 18. Yüzyıl |
| 1763 | Bayesian Statistics | Frequentist Statistics | Bayesian statistics olasılığı belirsizlik ölçüsü olarak kullanırken İLE frequentist statistics olasılığı uzun dönem frekans olarak görür | Thomas Bayes | 18. Yüzyıl |
| 1763 | Bayesyen ile Frekansist | İstatistik Yaklaşımlar | Olasılığın iki farklı yorumu ve uygulaması. | Thomas Bayes | 18. Yüzyıl |
| 1763 | Bayes ile Frequentist ile Likelihood | İstatistik Yaklaşımlar | Farklı olasılık felsefeleri. | Thomas Bayes | 18. Yüzyıl |
| 1763 | Bayes Teoremi | Frekansçı Yaklaşım | Bayes önsel bilgi günceller, frekansçı uzun dönem sıklık | Thomas Bayes | 18. Yüzyıl |
| 1781 | Analitik | Sentetik |
Önermeler ayrımı. Tanım gereği doğru İLE/||/ Deneyimle doğrulanır. |
Immanuel Kant | Klasik Dönem | Aydınlanma Çağı |
| 1785 | laplace | dönüşümü | Laplace dönüşümü ve diferansiyel denklemler | Pierre-Simon Laplace | Klasik Dönem |
| 1799 | Lineer | Non-lineer | Lineer denklemler süperpozisyon ilkesine uyar İLE non-lineer denklemler uymaz | Laplace | Klasik Dönem |
| 1799 | Analytic Function | Harmonic Function | Analytic kompleks türev, harmonic Laplace=0. | Pierre-Simon Laplace | 18. Yüzyıl |
| 1799 | Cauchy-Riemann | Laplace Eşitliği/Equation | C-R ∂u/∂x=∂v/∂y koşul, Laplace ∂²u=0. | Pierre-Simon Laplace | 18. Yüzyıl |
| 1801 | Brownian Motion | Poisson Process | Brownian sürekli Gaussian, Poisson sıçrama say. | Carl Friedrich Gauss | 19. Yüzyıl |
| 1801 | Gauss ile Ortalama ile Temel | Yüzey Eğrilikleri | Yüzeylerin eğrilik ölçüleri. | Carl Friedrich Gauss | 19. Yüzyıl |
| 1801 | Gauss ile Eisenstein ile Hurwitz | Tam Sayı Halkaları | Farklı sayı sistemlerindeki tam sayılar. | Carl Friedrich Gauss | 19. Yüzyıl |
| 1801 | Gaussian Üyelik | Sigmoid Üyelik | Gaussian çan eğrisi, sigmoid S-eğrisi şeklindedir | Carl Friedrich Gauss | 19. Yüzyıl |
| 1809 | Normal Dağılım | Uniform Dağılım | Normal çan eğrisi, uniform düz dağılımdır | Carl Friedrich Gauss | 19. Yüzyıl |
| 1809 | Normal Dağılım | Üstel Dağılım | Normal çan eğrisi simetrik, üstel bekleme süresi asimetrik | Carl Friedrich Gauss | 19. Yüzyıl |
| 1812 | olasılık | kuram | Olasılık kuramınin analitik yaklaşımı | Pierre-Simon Laplace | 19. Yüzyıl |
| 1821 | Sürekli | Kesikli | Sürekli fonksiyonlar kesintisizken İLE kesikli fonksiyonlar süreksizlik noktalarına sahiptir | Augustin-Louis Cauchy | 19. Yüzyıl |
| 1821 | Diskret | Sürekli | Diskret matematik ayrık yapıları İLE sürekli matematik sürekli yapıları inceler | Cauchy | 19. Yüzyıl |
| 1821 | Konverjans | Diverjans | Konverjan seriler bir değere yaklaşır, divergan seriler yaklaşmaz | Cauchy | 19. Yüzyıl |
| 1822 | Lagrange noktaları | Fourier dizileri | - | Fourier | 19. Yüzyıl |
| 1822 | Laplace ile Fourier ile Wavelet | Dönüşüm Türleri | Sinyal ve sistem analizinde kullanılan üç temel matematiksel dönüşüm. | Joseph Fourier | 19. Yüzyıl |
| 1822 | Fourier Dönüşümü | Laplace Dönüşümü | Fourier periyodik sinyaller için, Laplace geçici rejim analizi için uygundur | Joseph Fourier | 19. Yüzyıl |
| 1822 | Fourier ile Wavelet ile Gabor ile Chirplet | Sinyal Dönüşümleri | Zaman-frekans analiz yöntemleri. | Joseph Fourier | 19. Yüzyıl |
| 1830 | Grup | Halka | Grup tek işlem İLE halka iki işlemle tanımlı | Évariste Galois | 19. Yüzyıl |
| 1837 | Dirichlet Teoremi | Bertrand Postülatı | Dirichlet aritmetik progression asal, Bertrand n-2n arası asal. | Peter Gustav Lejeune Dirichlet | 19. Yüzyıl |
| 1843 | Vektör yeğinlik şiddet | Yön | - | William Rowan Hamilton | 19. Yüzyıl |
| 1843 | Güçkuvvet | büyüklükler skaler | Vektörel | - | William Rowan Hamilton | 19. Yüzyıl |
| 1843 | Clebsch gordon kat sayisi | Vektör çiftlenim kat sayisi | - | William Rowan Hamilton | 19. Yüzyıl |
| 1843 | laurent | serisi | Laurent serisi açılımı | Pierre Laurent | 19. Yüzyıl |
| 1854 | Riemann İntegrali | Lebesgue İntegrali | y ekseni. [domain partition] İLE x ekseni bölümlemesi. [range partition] | Bernhard Riemann | 19. Yüzyıl |
| 1854 | Boole Cebiri | Klasik Cebir | Boole cebiri mantıksal işlemler İLE klasik cebir sayısal işlemlerle çalışır. Boole cebiri ve, ya da, değil İLE klasik cebir toplama, çarpma, çıkarma kullanır. Boole cebiri dijital devrelerin temeli İLE modern bilgisayarların mantıksal altyapısıdır. | George Boole | 19. Yüzyıl |
| 1858 | Matris mekaniğinde p x q = | P x q != q x p | - | Arthur Cayley | 19. Yüzyıl |
| 1859 | Riemann ile Lebesgue ile Stieltjes | İntegral Türleri | Farklı integral tanımları ve uygulamaları. | Bernhard Riemann | 19. Yüzyıl |
| 1872 | Kompakt | Non-kompakt | Kompakt kümeler kapalı ve sınırlı İLE non-kompakt kümeler bu özelliklerden birini taşımaz | Heine | 19. Yüzyıl |
| 1874 | Sonlu | Sonsuz | Sonlu kümeler sayılabilir elemana sahipken İLE sonsuz kümeler sayılamaz | Georg Cantor | 19. Yüzyıl |
| 1874 | Açık Küme | Kapalı Küme | Açık küme sınır noktalarını içermezken İLE kapalı küme tüm limit noktalarını içerir | Georg Cantor | 19. Yüzyıl |
| 1874 | Sayılabilir Sonsuz | Sayılamaz Sonsuz | Sayılabilir sonsuz doğal sayılarla eşlenebilen İLE sayılamaz sonsuz daha büyük sonsuzdur. Cantor doğal sayılar sayılabilir İLE gerçel sayılar sayılamaz olduğunu kanıtladı. Bu farklı sonsuzluk büyüklükleri gösterir. | Georg Cantor | 19. Yüzyıl |
| 1874 | Sayılabilir | Sayılamaz | Sayılabilir kümeler doğal sayılarla eşleştirilebilir İLE sayılamaz kümeler eşleştirilemez | Cantor | 19. Yüzyıl |
| 1879 | Klasik Mantık | Modern Mantık | Klasik mantık Aristoteles mantığı İLE modern mantık sembolik mantıktır. Klasik mantık doğal dil ile İLE modern mantık matematiksel gösterimle çalışır. Klasik mantık üç temel yasa İLE modern mantık önerme ve yüklem mantığı içerir. | Gottlob Frege | 19. Yüzyıl |
| 1879 | Önerme Mantığı | Yüklem Mantığı | Önerme mantığı önermeler arası ilişkiler İLE yüklem mantığı önermelerin iç yapısını inceler. Önerme mantığı ve, ya da, değil bağlaçları İLE yüklem mantığı niceleyiciler (tüm, bazı) kullanır. Önerme mantığı daha basit İLE yüklem mantığı daha güçlü ifade gücüne sahiptir. | Gottlob Frege | 19. Yüzyıl |
| 1890 | Doğrusal | Doğrusal Olmayan | Doğrusal sistemler süperpozisyon ilkesine uyarken İLE doğrusal olmayan sistemler uymaz | Henri Poincaré | 19. Yüzyıl |
| 1897 | Cantor Paradoksu | Sonsuzluk Kavramı | Cantor paradoksu tüm kümelerin kümesi paradoksu İLE sonsuzluk kavramı farklı büyüklükteki sonsuzlukları içerir. Cantor bazı sonsuzların ötekinden büyük olduğunu gösterdi İLE bu sezgiye aykırı ama matematiksel olarak tutarlıdır. | Georg Cantor | 19. Yüzyıl |
| 1899 | Hilbert Uzayı | Banach Uzayı | Hilbert uzayında iç çarpım tanımlıdır İLE Banach uzayında sadece norm vardır | David Hilbert | 19. Yüzyıl |
| 1900 | Biçimsel Sistem | Doğal Dil Mantığı | Biçimsel sistem aksiyom ve kurallarla tanımlı İLE doğal dil mantığı sezgisel anlayışa dayanır. Biçimsel sistem kesin ve belirsizliksiz İLE doğal dil belirsizlik içerebilir. Biçimsel sistem matematiksel İLE doğal dil günlük konuşmada kullanılır. | David Hilbert | 20. Yüzyıl |
| 1900 | Biçimselcilik | Sezgicilik | Biçimselcilik matematiği biçimsel sistem oyunu İLE sezgicilik matematiği zihinsel inşa olarak görür. Biçimselcilik Hilbert programı İLE sezgicilik Brouwer yaklaşımıdır. Biçimselcilik semboller İLE sezgicilik yapılandırmacı kanıtlar ister. | David Hilbert | 20. Yüzyıl |
| 1900 | Uygunluk Kuramı (Doğruluk) | Tutarlılık Kuramı | Uygunluk kuramı doğruluk gerçeğe uygunluk İLE tutarlılık kuramı doğruluk iç tutarlılıktır. Uygunluk dış dünya ile uyum İLE tutarlılık sistem içi uyumdur. Uygunluk klasik İLE tutarlılık tutumlu yaklaşımdır. | - | 20. Yüzyıl |
| 1901 | Russell Paradoksu | Naif Küme Kuramsi | Russell paradoksu kendini içermeyen kümelerin kümesi paradoksu İLE naif küme kuramı sınırsız küme oluşturma ilkesidir. Russell paradoksu kendini içeriyor mu sorusu İLE naif küme kuramınin tutarsız olduğunu gösterdi. Bu paradoks modern aksiyomatik küme kuramıni doğurdu. | Bertrand Russell | 20. Yüzyıl |
| 1906 | Markov Zinciri | Rastgele Yürüyüş | Markov özelliği gelecek sadece şimdiye bağlı, rastgele yürüyüş bağımsız adımlar | Andrey Markov | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1906 | Berry Paradoksu | Tanımlama Paradoksu | Berry paradoksu "on iki sözcükten az ile tanımlanamayan en küçük sayı" İLE tanımlama paradoksu dil ve meta-dil karışımıdır. Berry paradoksu kendini tanımlarken çelişki yaratır İLE doğal dilin mantıksal sınırlarını gösterir. | G. G. Berry | 20. Yüzyıl |
| 1906 | Konveks | Konkav | Konveks fonksiyonlar aşağı bükey İLE konkav fonksiyonlar yukarı bükey | Jensen | 20. Yüzyıl |
| 1906 | Markov ile Martingale ile Levy | Stokastik Süreçler | Rastgele süreç türleri. | Andrey Markov | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1906 | Chebyshev ile Markov ile Hoeffding | Konsantrasyon Eşitsizlikleri | Olasılık sınırları veren eşitsizlikler. | Andrey Markov | 20. Yüzyıl (1900-1950) |
| 1906 | metrik | uzay | Metrik uzay kavramı | Maurice Fréchet | 20. Yüzyıl |
| 1915 | noether | teoremi | Simetri ve korunum yasaları ilişkisi | Emmy Noether | 20. Yüzyıl |
| 1918 | varyans | analizi | ANOVA (varyans analizi) yöntemi | Ronald Fisher | 20. Yüzyıl |
| 1920 | Lotka-Volterra Modeli | SIR Modeli | Lotka-Volterra avcı-av, SIR salgın yayılımı | Alfred Lotka | 20. Yüzyıl |
| 1920 | Üçüncü Halin Olanaksızlığı | Orta Değer Mantığı | Üçüncü halin olanaksızlığı A ya da değil-A doğrudur İLE orta değer mantığı üçüncü seçeneklere izin verir. Üçüncü hal yasası iki değerli mantık İLE orta değer mantığı çok değerli mantıktır. Aristoteles iki değerli İLE Łukasiewicz çok değerli mantık geliştirdi. | Jan Łukasiewicz | 20. Yüzyıl |
| 1920 | İki Değerli Mantık | Çok Değerli Mantık | İki değerli mantık sadece doğru-yanlış İLE çok değerli mantık ara değerler içerir. İki değerli mantık klasik sistem İLE çok değerli mantık belirsizliği modelleyebilir. İki değerli 0 ve 1 İLE çok değerli 0-1 arası değerler kullanır. | Jan Łukasiewicz | 20. Yüzyıl |
| 1921 | soyut | cebir | Soyut cebir ve halka kuramı | Emmy Noether | 20. Yüzyıl |
| 1922 | fisher | bilgisi | Fisher bilgi matrisi | Ronald Fisher | 20. Yüzyıl |
| 1925 | frechet | türevi | Fréchet türevi | Maurice Fréchet | 20. Yüzyıl |
| 1931 | Tamamlanabilirlik | Tamamlanmazlık | Tamamlanabilirlik her doğru önermenin kanıtlanabilmesi İLE tamamlanmazlık bazı doğruların kanıtlanamayacağıdır. Gödel tamamlanmazlık teoremi matematiksel sistemlerin sınırını gösterdi İLE yeterince güçlü her sistemde kanıtlanamayan doğrular vardır. | Kurt Gödel | 20. Yüzyıl |
| 1931 | Tutarlılık | Tutarsızlık | Tutarlılık bir sistemde çelişki olmaması İLE tutarsızlık çelişki içermesidir. Gödel bir sistemin tutarlılığının o sistem içinde kanıtlanamayacağını gösterdi İLE bu matematiğin sınırlarını ortaya koydu. | Kurt Gödel | 20. Yüzyıl |
| 1933 | Tarski Doğruluk Şeması | Naif Doğruluk Kavramı | Tarski şeması "Kar beyazdır" doğrudur ancak ve ancak kar beyazsa İLE naif doğruluk sezgisel kavramdır. Tarski doğruluğu biçimsel olarak tanımladı İLE yalancı paradoksunu çözdü. Doğruluk meta-dilde tanımlanmalı. | Alfred Tarski | 20. Yüzyıl |
| 1933 | Deterministik | Stokastik | Deterministik sistemler öngörülebilir İLE stokastik sistemler rastgelelik içerir | Kolmogorov | 20. Yüzyıl |
| 1936 | Karar Verilebilirlik | Karar Verilemezlik | Karar verilebilirlik tüm önermelerin mekanik olarak test edilebilmesi İLE karar verilemezlik bazı soruların algoritmik çözümünün olmayışıdır. Turing ve Church karar verilemezlik problemini gösterdi İLE her matematiksel sorunun mekanik çözümü yoktur. | Alan Turing | 20. Yüzyıl |
| 1936 | Yalancı Paradoksu | Doğruluk Paradoksu | Yalancı paradoksu "Bu tümce yanlıştır" önermesi İLE doğruluk paradoksu öz-göndergeli tümcelerin paradoksudur. Yalancı paradoksu doğruysa yanlış, yanlışsa doğru İLE bu klasik mantık için sorun yaratır. Tarski doğruluğun meta-dilde tanımlanması gerektiğini gösterdi. | Alfred Tarski | 20. Yüzyıl |
| 1936 | Turing ile Church ile Lambda | Hesaplanabilirlik | Hesaplama modellerinin eşdeğerliliği. | Alan Turing | 20. Yüzyıl |
| 1936 | Turing Makinesi | Lambda Kalkülüsü | Turing makinesi mekanik hesaplama modeli İLE lambda kalkülüsü fonksiyonel hesaplama modelidir. İki model eşdeğer hesaplama gücü İLE farklı yaklaşımlar sunar. Turing mekanik İLE Church fonksiyonel düşünür. | Alan Turing | 20. Yüzyıl |
| 1936 | Church-Turing Tezi | Hesaplanabilirlik Sınırı | Church-Turing tezi etkin hesaplanabilir fonksiyonlar Turing makinesi ile hesaplanabilir İLE hesaplanabilirlik sınırı mekanik çözümün sınırlarıdır. Bu tez matematiksel olarak kanıtlanamaz İLE ama evrensel olarak kabul edilir. | Alan Turing | 20. Yüzyıl |
| 1936 | Durma Problemi | Karar Problemi | Durma problemi bir programın durup durmayacağının belirlenmesi İLE karar problemi genel algoritma varlığı sorusudur. Turing durma probleminin çözülemez olduğunu kanıtladı İLE bazı soruların algoritmik çözümü yoktur. | Alan Turing | 20. Yüzyıl |
| 1937 | dijital | devre | Boolean cebiri ile dijital devre tasarımı | Claude Shannon | 20. Yüzyıl |
| 1944 | oyun | kuramsi | Oyun kuramı ve ekonomik davranış | John von Neumann | 20. Yüzyıl |
| 1945 | wilcoxon | testi | Wilcoxon işaretli sıra testi | Frank Wilcoxon | 20. Yüzyıl |
| 1945 | von neumann | mimarisi | Bilgisayar mimarisi, stored-program konsepti | John von Neumann | 20. Yüzyıl |
| 1948 | bilgi | kuramsi | Bilgi kuramınin temelleri | Claude Shannon | 20. Yüzyıl |
| 1948 | hücresel | otomat | Hücresel otomatlar kuramı | John von Neumann | 20. Yüzyıl |
| 1950 | Turing Testi | Çin Odası Argümanı | Turing testi davranışsal zeka ölçümü İLE Çin odası argümanı anlayış olmadan simülasyon eleştirisidir. Turing test geçen makine akıllıdır İLE Searle simülasyon anlayış değildir der. Turing fonksiyonelci İLE Searle bilinç gerektirir. | Alan Turing | 20. Yüzyıl |
| 1957 | Sözdizim | Anlambilim | Sözdizim biçimsel yapı kuralları İLE anlambilim anlamsal yorumlama kurallarıdır. Sözdizim simgelerin dizilişi İLE anlambilim simgelerin anlamıdır. Programlama dillerinde sözdizim derleme İLE anlambilim çalıştırma aşamasında önemli. | Noam Chomsky | 20. Yüzyıl |
| 1958 | moran | süreci | Moran süreci (evrim modeli) | Patrick Moran | 20. Yüzyıl |
| 1963 | Zorunluluk | Olasılık | Zorunluluk başka türlü olamazlık İLE olasılık başka türlü olabilirlik kavramıdır. Modal mantık zorunlu doğruları İLE olası doğruları ayırt eder. Kripke modal mantığın semantiğini geliştirdi. | Saul Kripke | 20. Yüzyıl |
| 1963 | Mümkün Dünyalar | Gerçek Dünya | Mümkün dünyalar mantıksal olasılıklar İLE gerçek dünya fiili durumdur. Kripke semantiği mümkün dünyalar çerçevesinde İLE modal mantık ifadelerini değerlendirir. Zorunluluk tüm mümkün dünyalarda doğruluk. | Saul Kripke | 20. Yüzyıl |
| 1965 | Klasik Mantık | Bulanık Mantık | Klasik mantık kesin doğru/yanlış değerleri kullanırken İLE bulanık mantık 0-1 arasında derecelendirilmiş üyelik değerleri kullanır | Lotfi A. Zadeh | 20. Yüzyıl |
| 1965 | Kesin Küme | Bulanık Küme | Kesin kümede bir eleman ya üyedir ya değildir (0 veya 1) İLE bulanık kümede üyelik derecesi 0 ile 1 arasında değişir | Lotfi A. Zadeh | 20. Yüzyıl |
| 1965 | Üyelik Fonksiyonu | Karakteristik Fonksiyon | Karakteristik fonksiyon 0 veya 1 değeri alır, üyelik fonksiyonu [0,1] aralığında sürekli değerler alabilir | Lotfi A. Zadeh | 20. Yüzyıl |
| 1965 | Bulanık Birleşim | Bulanık Kesişim | Birleşim maksimum operatörü (∨), kesişim minimum operatörü (∧) kullanır | Lotfi A. Zadeh | 20. Yüzyıl |
| 1965 | Bulanık Tümleyen | Bulanık Fark | Tümleyen 1-μ(x), fark kümeleri arasındaki çıkarma işlemi | Lotfi A. Zadeh | 20. Yüzyıl |
| 1973 | Bulanıklaştırma | Durulama | Bulanıklaştırma (fuzzification) kesin değeri bulanık yapar İLE durulama (defuzzification) bulanık değeri kesinleştirir | Lotfi A. Zadeh | 20. Yüzyıl |
| 1974 | sugeno | integral | Sugeno integrali İLE bulanık ölçü kuramı | Michio Sugeno | 20. Yüzyıl |
| 1975 | bulanık | çıkarım | Mamdani ve Sugeno bulanık çıkarım sistemleri | Mamdani ve Sugeno | 20. Yüzyıl |
| 1975 | Mamdani Yöntemi | Sugeno Yöntemi | Mamdani çıktıda bulanık kümeler, Sugeno çıktıda fonksiyonlar kullanır | Mamdani ve Sugeno | 20. Yüzyıl |
| 1975 | Dilsel Değişken | Sayısal Değişken | Dilsel değişken sözel ifadeler (soğuk, ılık, sıcak), sayısal değişken rakamsal değerler | Lotfi A. Zadeh | 20. Yüzyıl |
| 1993 | Nöro-Bulanık | Genetik-Bulanık | Nöro-bulanık sinir ağları ile İLE genetik-bulanık genetik algoritmalar ile birleştirilmiş sistemler | Jang | 20. Yüzyıl |
| 1999 | Tip-1 Bulanık | Tip-2 Bulanık | Tip-1 tek üyelik derecesi, Tip-2 üyelik derecesinin kendisi de bulanık | Jerry Mendel | 20. Yüzyıl |