(1996'dan beri)![BUSTROFEDON[İng. BOUSTROPHEDON < Yun. βουστροφηδόν]: GERÇEK~SÖZDE~YİNELEYEN](https://www.FaRkLaR.net/yeni2/assets/img/logo/FaRkLaR.jpg){kind=logo}
BUSTROFEDON
Köken ve Tanım
βουστροφηδόν (boustrophēdón)
Antik Yunanca kökenli bu terim, yazının öküzün tarlayı sürerken izlediği yol gibi her satırda yön değiştirmesi anlamına gelir. Tıpkı bir öküzün saban ile tarlayı sürerken her sıranın sonunda dönüp ters yönde devam etmesi gibi, metin de satır sonlarında yön değiştirir.
Bustrofedon, antik dönemde yaygın olarak kullanılan çift yönlü bir yazı düzenidir. Özellikle MÖ VIII. - VI. yüzyıllar arasında Yunan, Etrüsk, Sabaean ve Safaitic gibi çeşitli dillerde kullanılmıştır. Modern yazı sistemlerinden farklı olarak, okuyucunun gözünün satır sonundan başa dönmesi gerekmez; bu da okuma sürecini daha akıcı duruma getirir.
Bustrofedon Türleri
Gerçek Bustrofedon
TRUEKlasik ve en yaygın bustrofedon türü. Satır yönü her satırda değişir ve yazaçlar, yatay olarak aynalı (mirrored) yazılır.
- Yazaçlar, yatay eksende aynalı yazılır
- Okuma yönü zigzag biçiminde ilerler
- Tablet ya da kâğıdı çevirmeye gerek yoktur
- En yaygın antik bustrofedon türüdür
Gortyn Yasaları
Girit adasındaki en önemli Yunan hukuk yazıtı
Etrüsk Yazıtları
İtalya'daki antik Etrüsk mezar taşları
Sözde Bustrofedon
FALSE / SCHLANGENSCHRIFTAlmanca "Schlangenschrift" (Yılan Yazısı) olarak da bilinir. Yazaçlar, aynalı değil 180° döndürülerek (baş aşağı) yazılır.
- Yazaçlar, 180° döndürülür (inverted)
- Serpantin/yılan biçiminde görünüm
- Aynalama yerine dönüşüm uygulanır
- Daha nadir görülen bir varyant
Capua Steli
Etrüsk serpantin bustrofedon örneği
Sabellik Yazıtları
Adriyatik kıyısı yazıtları
Ters Bustrofedon
REVERSEMetin aşağıdan yukarıya doğru ilerler ve her satır 180° döndürülür. Tableti fiziksel olarak çevirmek gerekebilir.
- Okuma, aşağıdan yukarıya doğrudur
- Her satırdan sonra tablet 180° çevrilir
- Yazaçlar, baş aşağı görünür
- Deneyimli okuyucular tableti çevirmeden okuyabilir
Rongorongo
Paskalya Adası'nın gizemli yazı düzeni
Macar Rovás
Eski Macar çomak yazıtları
Karşılaştırma
| Özellik | Gerçek (True) | Sözde (False) | Ters (Reverse) | Yineleyen (Recursive/Iterating) |
|---|---|---|---|---|
| Satır Yönü Değişimi | * Her satırda | * Her satırda | * Her satırda | * Kesintisiz |
| Yazaç/Harf Dönüşümü | Yatay aynalama (mirror) | 180° rotasyon (invert) | 180° rotasyon | Türe göre değişir |
| Okuma Ekseni | Yatay zigzag | Yatay zigzag | Dikey zigzag (↑) | Yatay sürekli |
| Tablet Çevirme | X Gerekmez | X Gerekmez | * Gerekli (180°) | X Gerekmez |
| Paragraf Kesintisi | Olabilir (yön sıfırlanır) | Olabilir | Nadir | X Yok (sürekli) |
| Başlangıç Noktası | Sol üst köşe | Sol üst köşe | Sol alt köşe | Sol üst köşe |
| Yerine Ad | - | Schlangenschrift, Serpentine | - | Continuous Boustrophedon |
| Yaygınlık | En yaygın | Nadir | Çok nadir | Uzun metinlerde |
| Önemli Örnek | Gortyn Yasaları | Capua Steli | Rongorongo | Luwi Hiyeroglifleri |
Bustrofedon Örnekleri
Tilki ve Üzüm - Ezop Masalı
GERÇEK BUSTROFEDONSözde bustrofedonda yazaçlar aynalı değil 180° döndürülmüş olarak yazılır (baş aşağı).
Rongorongo Stili — Ters Bustrofedon
TERS BUSTROFEDONOkumaya sol alt köşeden başlanır. Her satırdan sonra tablet 180° çevrilir.
Tarihsel Metin Örnekleri
Gortyn Yasaları
Antik Yunan'ın en kapsamlı hukuk metni. 12 sütundan oluşan bu yazıt, aile hukuku, mülkiyet ve kölelik konularını düzenler. Bustrofedon yazımın en iyi korunmuş örneğidir.
Luwi Hiyeroglifleri
Hitit İmparatorluğu'nun yazı düzeni. Hayvan ve insan figürleri içeren hiyerogliflerde, figürlerin baktığı yön okuma yönünü belirler. Kesintisiz yineleyen bustrofedon kullanılır.
Rongorongo Tabletleri
Hâlâ çözülememiş gizemli bir yazı düzeni. Okuyucu tableti her satırdan sonra 180° çevirir. Dünyada bilinen tek ters bustrofedon örneğidir.
Capua Etrüsk Steli
Etrüsk dilinin en uzun yazıtlarından biri. Serpantin bustrofedon (Schlangenschrift) kullanır - yazaçlar, aynalı değil baş aşağı döndürülmüştür.
Sabaean Yazıtları
Saba Krallığı'nın yazı düzeni. Güney Arap abecesi kullanılır. Anıtsal yazıtlarda bustrofedon yeğlenmiştir.
Safaitic Yazıtları
Göçebe Arap kabilelerinin bıraktığı binlerce kaya yazıtı. Yazı yönü tutarsız olabilir - bazen bustrofedon, bazen tek yönlü.
İlişkili Yazı Yönü Kavramları
Sinistrograd
Latince "sinister" (sol) sözcüğünden. İbranice, Arapça, Farsça gibi dillerde kullanılır. Tek yönlü, tutarlı sağdan sola yazım.
Dekstrograd
Latince "dexter" (sağ) sözcüğünden. Latince, Türkçe, İngilizce gibi dillerde kullanılır. Modern Batı dillerinin standardı.
Stoichedon
Yazaçların hem yatay, hem de dikey olarak hizalandığı yazı stili. Her yazaç, bir ızgara gözesine yerleştirilir. Antik Yunan anıtlarında yaygındır.
Ayna Yazısı
Metnin tamamının aynalı yazıldığı sistem. Leonardo da Vinci'nin defterlerinde görülür. Bustrofedondan farklı olarak yön değiştirmez.
Spiral Yazı
Metnin merkezden dışa ya da dıştan merkeze doğru spiral biçiminde ilerlediği yazım. Bazı antik diskler ve mühürlerde görülür.
Dikey Yazı
Çince, Japonca ve Korece'nin geleneksel yazım yönü. Sütunlar sağdan sola sıralanır. Modern kullanımda yatay da yaygın.
Dijital Araçlar ve Kaynaklar
| Araç / Kaynak | Tür | Açıklama | Bağlantı |
|---|---|---|---|
| dCode Boustrophedon | Çevrimiçi Dönüştürücü | Metni bustrofedon formatına dönüştürür. Hem aynalama hem de ters çevirme seçenekleri sunar. | dcode.fr |
| TextFixer Reverse Text | Metin Ters Çevirici | Metni ters çevirir ve aynalar. Bustrofedon oluşturmak için kullanılabilir. | textfixer.com |
| Unicode Bidirectional Algorithm | Teknik Standart | Unicode'un çift yönlü metin işleme standardı. RTL ve LTR karışık metinler için. | unicode.org |
| Wikipedia - Boustrophedon | Ansiklopedi | Kapsamlı tarihsel bilgi, örnekler ve referanslar. | wikipedia.org |
| Omniglot Writing Systems | Referans Sitesi | Dünya yazı düzenleri ansiklopedisi. Bustrofedon kullanan diller hakkında bilgi. | omniglot.com |
Unicode Denetim Karakterleri
| Karakter | Unicode | İsim | Kullanım |
|---|---|---|---|
| | U+200F | Right-to-Left Mark (RLM) | Metnin sağdan sola yönünü zorlar |
| | U+200E | Left-to-Right Mark (LRM) | Metnin soldan sağa yönünü zorlar |
| | U+202E | Right-to-Left Override (RLO) | Tüm sonraki karakterleri RTL yapar |
| | U+202D | Left-to-Right Override (LRO) | Tüm sonraki karakterleri LTR yapar |
| | U+202C | Pop Directional Formatting (PDF) | Yön geçersiz kılmasını sonlandırır |
Aynalı Yazaç
| Bölüm | Açıklama |
|---|---|
| Tanım | Satırların bir sağa bir sola; yani öküzün tarlayı sürerken izlediği yol gibi gidiş-geliş yönünde düzenlendiği eski yazı biçimi. |
| Köken |
Yunanca boustrophēdón (βουστροφηδόν) → bous (öküz) + strophē (dönüş) + -dón (zarf eki). Anlamı: “Öküz gibi dönerek (yazarak)”. |
| Yazım Yönü |
Bir satır sağdan sola, sonraki satır soldan sağa ilerler. Sağdan sola giden satırlarda çoğunlukla harfler de ayna yönünde yazılır. |
| Görsel Mantık | Yazı bir yılan gibi kıvrılarak ilerler. Satır sonuna gelindiğinde yeni satır ters yönden devam eder. |
| Kullanıldığı Dönemler |
MÖ 7–5. yüzyıllar arasında Arkaik Yunan yazıtları. Ayrıca bazı Ege ve Anadolu yazılarında: Luwi, Likya, Karya. Etrüsk yazıtlarında sınırlı örnekler. Runik yazmalarda ender örnekler. |
| Bustrofedon Türleri |
1. Gerçek bustrofedon: Satır yönü değişir, yazaçlar da aynalanır. 2. Sözde/rotasyonlu bustrofedon: Satır yönü değişir fakat yazaçlar, aynalanmaz. 3. Yineleyen/rekursif bustrofedon: Satır içi yön okları ya da simgeler kullanılır. |
| Teknik İşlevler |
Satır başına dönme gereksinimini azaltır; yazıcı için hız ve ergonomi sağlar. Taş yazıtlar ve blok yazım için özellikle uygulanabilirdi. |
| Modern Kullanım |
Kodlama ve matematikte zigzag tarama algoritmaları. QR ve optik dizilerde bustrofedon tarama mantığı. Steganografi ve veri dizilimlerinde “bustrofedon pattern” olarak geçer. |
| Somut Eski Örnekler |
Gortyn Yasası (Girit, MÖ V. yy) - en ünlü bustrofedon metinlerden biri. Eski Yunan stel ve taş yazıtlarının büyük bölümü (özellikle Arkaik dönem). Etrüsk ayna yazımlı mezar yazıtları. |
| ... | Günümüzde doğal dillerde kullanılmaz; tarihsel ve teknik bir yazım düzeni olarak incelenir. |
Henüz yorum eklenmemiş. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz...